-
1 notus
I 1. a, umpart. pf. к nosco2. adj.1) известный, знакомый (hoc mihi notum est C, Sen)aliquid notum habere C — знать что-л.aliquid notum facere alicui C — ставить кого-л. в известность о чём-л.n. animi in aliquem H — известный своим отношением к кому-л.sic n. Ulixes? V — так-то вы знаете Одиссея?2) обычный, привычный ( nota sedes columbarum H)3) известный, знаменитый ( scriptor H)4) близкий, дружелюбный ( voces V)5) общеизвестный, испытанный ( virtus Nep)6) пресловутый, пользующийся дурной славой (mulier C; latrones C)II Notus, ī m. (греч. ; лат. Auster)1) сильный южный ветер (с градом и ливнями) V, O etc.2) поэт. ветер ( tendunt vela noti V)3) буря (n. procellosus O) -
2 habeo
hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum - tr. qqf. intr. - - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111. - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer. - habere fundum, Cic.: posséder un domaine. - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage. - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue. - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître. - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs. - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main. - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien. - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile. - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium. - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons. - non habentes, Lact.: les indigents. - avec un adjectif ou un nom attribut. - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude. - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer. - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn. - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis. - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens. - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue. - avec un participe c. attribut. - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille. - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau. - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi. - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain). - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond. - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens. - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé. - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César. - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug. - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects. - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé. - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang. - avec un adj. verbal. - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner. - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix. - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à... - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté). - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...). - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête. - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt. - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner. - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile. - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir. - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur). - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait. - invidiam habere: être l'objet de l'envie. - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné. - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen. - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait. - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder. - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi. - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien). - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller). - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge. - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer. - rem publicam habere: administrer les affaires publiques. - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs. - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois. - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir. - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions. - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père. - sic habeto: sache-le bien. - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite. - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant. - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius. - habere + inf.: avoir à, pouvoir. - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre. - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre. - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux. - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république. - habere + inter. indir.: savoir. - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux. - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire. - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire. - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture. - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme. - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn. - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité. - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes. - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes? - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable. - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi). - habere pro certo: tenir pour certain. - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu. - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami. - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch. - avec un gén. de prix. - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch. - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn. - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération. - avec datif. - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela. - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn. - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision. - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur. - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique. - au passif être regardé comme, passer pour. - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats. - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui... - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer. - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure. - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple. - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse. - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...). - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité. - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer. - habere supplicationes: faire des prières publiques. - habere delectum: procéder à une levée de troupes. - habere delectum + gén.: faire un choix entre. - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue. - habere senatum: tenir la séance du sénat. - habere comitia: tenir (présider) les comices. - habere orationem: prononcer un discours. - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir. - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état. - (se) habere: se trouver, être. - graviter se habere, Cic.: être gravement malade. - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien). - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien. - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses). - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi. - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons. - male se res habet, Cic.: les choses vont mal. - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée. - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.* * *hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum - tr. qqf. intr. - - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111. - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer. - habere fundum, Cic.: posséder un domaine. - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage. - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue. - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître. - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs. - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main. - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien. - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile. - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium. - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons. - non habentes, Lact.: les indigents. - avec un adjectif ou un nom attribut. - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude. - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer. - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn. - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis. - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens. - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue. - avec un participe c. attribut. - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille. - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau. - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi. - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain). - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond. - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens. - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé. - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César. - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug. - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects. - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé. - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang. - avec un adj. verbal. - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner. - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix. - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à... - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté). - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...). - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête. - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt. - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner. - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile. - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir. - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur). - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait. - invidiam habere: être l'objet de l'envie. - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné. - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen. - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait. - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder. - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi. - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien). - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller). - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge. - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer. - rem publicam habere: administrer les affaires publiques. - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs. - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois. - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir. - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions. - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père. - sic habeto: sache-le bien. - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite. - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant. - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius. - habere + inf.: avoir à, pouvoir. - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre. - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre. - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux. - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république. - habere + inter. indir.: savoir. - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux. - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire. - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire. - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture. - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme. - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn. - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité. - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes. - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes? - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable. - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi). - habere pro certo: tenir pour certain. - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu. - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami. - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch. - avec un gén. de prix. - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch. - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn. - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération. - avec datif. - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela. - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn. - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision. - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur. - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique. - au passif être regardé comme, passer pour. - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats. - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui... - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer. - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure. - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple. - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse. - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...). - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité. - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer. - habere supplicationes: faire des prières publiques. - habere delectum: procéder à une levée de troupes. - habere delectum + gén.: faire un choix entre. - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue. - habere senatum: tenir la séance du sénat. - habere comitia: tenir (présider) les comices. - habere orationem: prononcer un discours. - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir. - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état. - (se) habere: se trouver, être. - graviter se habere, Cic.: être gravement malade. - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien). - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien. - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses). - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi. - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons. - male se res habet, Cic.: les choses vont mal. - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée. - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.* * *Habeo, habes, habui, habitum, pen. cor. habere. Plau. Avoir.\Habere. Plaut. Traicter.\Is vti tu me hic habueris, perinde illum illic curauerit. Plaut. Ainsi que tu me traicteras, Ainsi que tu me feras.\Nunquam secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne la traictay autrement, que si elle eust esté ma fille.\- semper parce ac duriter Se habere. Terent. Vivre chichement.\Nimium te habui delicatam. Plaut. Je t'ay traictee trop delicatement.\AEgre habere. Liu. Estre marri.\Habet illum arcte, contenteque. Plaut. Elle le tient de court, En subjection.\Quae res eos magno diuturnoque bello inter se habuit. Sallust. Les entreteint en guerre.\Habet eos somnus. Ouid. Ils dorment.\Antiqui tales aegros in tenebris habebant. Celsus. Les tenoyent en lieux obscurs.\Habere aliquem in luce, vel lumine. Cels. Le tenir en lieu cler et au jour.\Habere. Habiter Demourer.\Qui mortales in initio Africam habuerint. Sallust. Ont habité en Afrique au commencement.\Habet se erga aedem. Plaut. Elle demeure, etc.\- meretrix Quae hic habet. Plaut. Qui demeure ci.\De Rep. nihil habeo ad te scribere. Cic. Je n'ay rien que je te puisse escrire.\Habere, Reputer, Estimer. Quintil. An habendum sit adulterium in lupanari.\Haec habui de amicitia quae dicerem. Ci. Voila ce que je scavoye pour vous dire, touchant le faict d'amitié.\Sicuti pleraque mortalium habentur. Sallust. Comme la plus part des choses mortelles se conduisent, ou comme advient le plus souvent aux choses humaines, ou és choses de ce monde.\Quid habeo aliud deos immortales precari, quam vt, etc. Sueton. Quelle autre requeste ay je à faire à Dieu, Qu'ay je autre chose à prier à Dieu, Que doy je autre chose prier à Dieu, sinon que, etc.\Audire habeo quid hic sentiat. Cic. J'ay à ouir.\Quum deponendum haberet. Pli. Quand il falloit qu'elle l'ostast.\Praecipendum habeo. Colum. J'ay à commander.\Respondendum habere. Tacit. Avoir à respondre.\Vt ante Cal. Sex. omnes decumas ad aquam deportatas haberent. Cic. Qu'ils eussent porté sur le bord.\Habere accessum ad aliquem. Colu. Avoir accez et entree.\Eo die acerbum habuimus Curionem. Cice. Nous fut fort contraire.\Aditum habere dicitur locus. Caes. Avoir passage pour entrer.\Aditum ad aliquem, per translationem. Caes. Avoir entree et facile accez.\Habet haec res admirationem. Plin. Elle ha quelque cas dont on s'esmerveille.\Habere aetatem procul a Rep. Sallust. Passer son aage sans se mesler des affaires publiques.\Habere bene aetatem suam. Plaut. Se bien traicter.\Quos habuit amantissimos sui. Cic. Qui ont esté grandement ses amis.\Habere pro ancilla. Plaut. Ne hanc ille habeat pro ancilla sibi. Qu'il ne s'en serve pour chambriere.\Animum alienum ab aliquo habere. Cic. Estre courroucé contre quelqu'un. \ Bonum animum. Liu. Avoir bon courage.\Habe quietum animum. Plaut. Ne te soulcie.\Tantummodo in animis habetote, non me, etc. Sallu. Estimez et pensez.\Hoc neque transire habebat in animo, neque, etc. Caes. Il n'avoit point d'affection de, etc.\Istum exhaeredare in animo habebat. Cic. Il avoit en la fantasie de, etc. Il avoit affection et volunté de, etc.\Sic in animo habeto, vti ne cupide emas. Cato. Ayes ceste fantasie de, etc. Ayes en memoire et souvenance de, etc.\Anxium me haec res habet. Plin. iunior. Me chagrine et me tient en soulci.\Semper eos accolae Galli in armis habebant. Liu. Les contraignoyent d'estre tousjours en armes et se tenir sur leurs gardes.\Disserendi artem nullam habuit. Cicero. Il ne scavoit point l'art de disputer.\Vana sunt ista, quae nos attonitos habent. Seneca. Qui nous rendent esbahiz et estonnez, Qui nous estonnent.\Auratam mulierem habere. Plaut. La bien garnir de dorures.\Authorem habere aliquem. Terent. Ensuyvre.\Quo maiorem authoritatem haberet oratio. Ci. Qu'elle fust plus grave et de plus d'authorité.\Authoritatem apud aliquem habere. Caes. Avoir credit envers aucun, Estre prisé et estimé par aucun.\Minimam authoritatem habere. Cic. Estre en fort petite estime, N'avoir point d'authorité envers aucun.\Belle habere. Cic. Se porter bien.\Bene habet. Liu. Tout va bien, Tout se porte bien, C'est bien faict.\Pro beneficio habere. Brutus Ciceroni. Estimer plaisir ou bien faict.\Quae nihil aliud in bonis habet, nisi honestum. Cice. Qui parmi les biens ne met autre chose fors ce qui est honneste.\Voluptas in rebus bonis habenda non est. Cic. Il ne la fault pas compter au nombre des bonnes choses, Ne doibt pas estre comptee, etc.\Bonum caelum ager habere dicitur. Cato. Quand l'air en est sain.\Quum Caesar ad oppidum castra haberet. Cic. Pendant qu'il avoit son camp, ou campoit devant, etc.\Castra in radicibus Amani habuimus apud aras Alexandri quatriduum. Cic. Nous campasmes.\Casum habere, dicitur res aliqua. Cic. Estre en dangier.\Causam habere. Caes. Avoir occasion et cause.\Censum. Caesar. Cic. Faire le denombrement des hommes, Mettre par compte et denombrement combien il y a de gens en une ville ou contree.\Certandum habere. Plin. iunior. Avoir à debatre et desmesler quelque chose.\Certamen cum aliquo. Liu. Magno certamine cum Praetore habito, tenuerunt causam. Apres avoir long temps debatu avec le Preteur, ils gaignerent leur cause.\Certi aliquid habere. Cic. Avoir quelque certitude et asseurance de quelque chose.\Certam rem habere. Cic. Scavoir certainement.\Pro certo. Cic. Scavoir certainement.\Charum aliquem habere. Terent. L'aimer.\Quae in praesens Tiberius ciuiliter habuit. Tacit. Porta et endura civilement.\Nullam mei cogitationem habuit. Seneca. Il n'a point eu d'esgard à moy.\Cognitam amicitiam. Cic. Quam nec vsu, nec ratione habent cognitam. De laquelle n'ont aucune congnoissance, ne par usage, ne par apprentissage.\Crebra inter se colloquia milites habebant. Caes. Ils parlementoyent souvent ensemble.\Comitia habere. Sallust. Faire assemblee de peuple pour traicter des affaires publiques, ou pour eslire quelque Magistrat.\Matrem meosque tibi commendatos habe. Trebonius ad Ciceronem. Ayes les pour recommandez.\Commercium cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque affaire, accointance, trafique, ou intelligence avec aucun.\Quatuor frondarias fiscinas complere in die iustum habet. Plin. C'est sa tasche d'emplir, etc. Il doibt emplir, etc.\Compertum habere. Liu. Scavoir certainement.\Comprehensam animo sententiam aliquam. Cic. Tenir et embrasser une opinion.\Nihil comprehensi habere. Cic. N'avoir rien sceu comprendre.\Concilium habere. Plaut. Quand le magistrat assemble une partie du peuple pour traicter des affaires publiques.\Extemplo Gallorum et Ligurum concilium habuit. Liu. Il assembla les, etc.\Conscientiam conditionis suae. Traianus ad Plinium. Avoir congnoissance de son estat.\Nequem conscium suorum haberet. Liu. A fin que nul des siens ne sceust son secret.\Consilium habere. Caes. Consulter.\In consilio aliquem habere. Plin. iunior. Avoir aucun au nombre de son conseil, ou pour son conseil.\Vt intrantium, exeuntiumque conspectum habeat. Colu. A fin qu'il voye ceulx qui entreront et sortiront.\Constitutum habere. Caelius ad Ciceronem. Avoir proposé, deliberé, et arresté.\Controuersias habere. Caes. Avoir debat et estre en different de quelque chose avec aucun.\Ii perpetuas controuersias inter se habebant, vter alteri anteferretur. Caes. Ils avoyent continuelle noise et debat sans cesse entre eulx qui, etc.\Conuiuium. Plin. Faire banquet à autruy.\Eos couenire habeo, quos cognoui. Cic. Il fault que je parle à ceulx que j'ay congneu, ou J'ay à parler à, etc.\Meam culpam habeto, nisi perexcruciauero. Plaut. Di que c'est ma faulte si, etc.\Cultu liberali aliquem habere. Liu. Le vestir et traicter honnestement et en enfant de bonne maison.\Curae rem aliquam habere. Plautus. Soigner d'elle, En avoir soing, L'avoir pour recommandee.\Boues maxima diligentia curatos habeto. Cato. Ayes soing que les boeufs soyent bien pensez soingneusement.\Curam vestri habeo. Gell. J'ay soing de vous.\Nam et Asiae reges serendi curam habuerunt. Plin. Ils se sont meslez eulx mesmes, et ont eu soing de semer.\In cura aliquid habere. Plin. Avoir soing de quelque chose.\Cursum secundum habere dicuntur naues. Caes. Quand elles ne trouvent point d'empeschement en leur navigation.\In custodia aliquem. Liu. Le tenir en prison.\Neque te in decurionibus habebam. Cic. Je ne pensoye pas que tu fusses Decurio.\Delectum habere. Cic. Avoir le chois, Eslire, Choisir.\Delectum habere. Caes. Faire amas de gens de guerre, et prendre d'entre eulx ceulx qui sont les plus propres pour la guerre.\In deliciis habere Cic. Aimer fort, et y prendre grand plaisir.\Habere in deliciis. Senec. Traicter delicatement.\Derelictui vineam habere. Gell. Ne tenir compte de sa vigne, et la laisser sans labourer.\Pro derelicto. Cic. Tenir aucune chose pour delaissee.\Despicatum. Terent. Despriser et ne tenir compte d'aucun.\De Caesare satis dictum habeo. Cic. J'ay assez dict.\Haec fere dicere habui de natura deorum. Cic. Voila que je scavoye pour vous dire quant à la nature des dieux.\Pro non dicto habere. Liu. Tenir pour non dict, Estimer autant que s'il n'en avoit esté rien dict.\- is me dignum cui concrederet Habuit. Plaut. Il m'a estimé digne.\Currenti atque properanti, haud quisquam dignum habet decedere. Plaut. Il n'y a nul qui daigne, etc.\Dignitatem alicui habere. Plin. Faire estime d'aucun, L'avoir en estime et reputation.\Verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem. Cice. N'est pas honneste.\Diligentiam in re aliqua. Cic. Avoir soing de quelque chose.\Antiqua disciplina milites habuerat. Tacit. Il avoit traicté et entretenu ses gensdarmes selon l'ancienne discipline militaire.\Disputationem habere. Cic. Disputer.\Habeat meipsum sibi documento. Cic. Qu'il me prenne pour exemple.\An tu dubium habebis, etiam sancte quum ego iurem tibi? Plaut. Doubteras tu, etc.\Non habuit dubium quin, etc. Hirtius. Il ne doubta point.\Haec autem habere dubia, neque, etc. Avoir en doubte.\Pro haud dubio habere. Liu. Croire pour tout certain.\Habere alicui editionem. Plaut. Luy faire un edict.\Psilothri effectum habet. Plin. Il ha l'effect et la vertu de Psilothrum.\Habere effectum, Participium. Caesar. Avoir faict.\Foliorum latitudo peltae effigiem Amazonicae habet. Plin. Resemble à, etc.\Excusationem habere. Cic. Avoir excuse.\Habet bonorum exemplum. Terent. Il ha les bons pour exemple et patron.\Cuius rei exemplum si non haberemus, tamen, etc. Caes. Si nous n'en avions point d'exemple.\Expertem consiliorum habere aliquem. Liu. Luy celer son secret, Ne se descouvrir point à luy de son secret, Ne luy communiquer rien de son conseil, et l'estranger.\Exploratum habere. Cic. Estre seur et asseuré, Scavoir certainement.\Expurgationem habere. Plaut. S'excuser et purger.\Factionem testamenti habere. Cic. Avoir povoir par les loix de faire testament.\In iudiciis vulgo fas habetur indulgere aliquid studio suo. Quintil. On estime licite.\Febrem habere. Cic. Avoir la fievre.\Habere fidem apud aliquem. Plin. Luy apporter seureté, L'asseurer, Donner asseurance.\Fidem alicui. Cic. Croire aucun et se fier en luy.\Neque in hac, neque in illa parte fidem habens. Sallust. Ne se fiant ne d'un costé ne d'autre.\Si fidem habeat, se iri praepositum tibi Apud me. Teren. S'il scavoit certainement que, etc.\Tibi eam fiduciam diligentiae habeo, vt credam te omni ratione id acturum. Plin. iunior. Je suis si asseuré de ta diligence, que etc.\Fiduciam alicuius rei faciendae habere. Caesar. Esperer de pouvoir faire quelque chose.\Et habuisset tanto impetu coepta res fortunam, nisi, etc. Liu. La chose fut venue à bien, si, etc.\Gloriam cum modo habere. Tacit. Garder mesure et moyen en gloire, Ne se glorifier oultre mesure.\Habere gratiam dicuntur lapilli et gemmae pretiosissimae. Plin. Avoir grace, Plaire et avoir une singuliere excellence.\Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Laquelle chose plaist aux uns, et desplaist aux autres.\Gratiam habere alicui. Quintil. Luy scavoir bon gré.\Habeo grates Neptuno. Plaut. Je remercie, ou je rends grace à Neptunus.\Quicquid est quod dabitur, gratum habebo. Plaut. Je l'auray pour aggreable.\Gratissimum habere debitorem. Plin. iunior. Recongnoissant.\Grauem rem aliquam habere. Cic. L'estimer grande.\Habemus hominem ipsum. Terent. Nous le tenons.\Honorem alicui habere. Cic. Le priser, Luy faire et porter honneur.\Deo honorem. Cic. Le remercier, et luy rendre graces.\Quos praecipuo semper honore Caesar habuit. Caesar. Ausquels Cesar portoit le plus d'honneur.\Honores alicui habere. Cic. Luy adjuger quelque honneur: comme de povoir triompher, ou autre chose.\In honore habere. Cic. Avoir en honneur, Estimer et priser.\Pro hoste habere. Sallust. Tenir pour son ennemi.\Habeo huic, non tibi. Terent. C'est pour cestuy ci que je l'ay, non pas pour toy.\Immunitatem habere. Caes. Avoir exemption, Estre exempt.\Imperium in beluas. Terent. En avoir le gouvernement.\Impetrandumque a bonitate tua per nos habet, quod illifortunae malignitas denegauit. Plin. iunior. Qu'il impetre par nostre moyen, Nous voulons impetrer de toy pour luy.\Impune aliquid habere. Terent. En demourer impuni.\Etsi semper pro indignissimo habuerant, se patrio regno tutoris fraude pulsos, etc. Liu. Avoyent tousjours estimé chose indigne.\Infamiam habere. Caesar, Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque ciuitatis fiunt. Ne sont point blasmez et estimez meschants.\Vias latrociniis, pascuaque publica infesta habuerant. Liu. Avoyent infesté et gasté, et rendu dangereux à passer.\Ingrata bona habere. Plaut. Ne prendre point en gré.\Potius quam te inimicum habeam, faciam vt iusseris. Terent. Plustost que d'avoir ta male grace.\Ea tum cura maxime intentos habebat Romanos. Liu. Les chagrinoit bien et soulcioit.\Intimum aliquem habere. Terent. Faire grande privaulté à aucun, et luy monstrer grand signe de familiarité.\- nihil est quod dicas mihi Alium quaerebam, iter hac habui. Terent. Je passoye par ci.\Iter ad legiones habebat. Caesar. Il s'en alloit, etc.\Dixerunt Caesarem iter habere Capuam. Cic. Que Cesar vouloit aller en Capue.\Propterea quod iter haberent nullum aliud. Caes. Ils n'avoyent point d'autre chemin pour passer.\Laudem habere de aliquo. Ouid. Avoir louange.\Habeto laudationem istam tibi. Cic. Pren ceste louange pour toy.\Habere alicui laudem. Tacit. Le louer et collauder.\Buprestim magna inconstantia Graeci in laudibus ciborum etiam habuere. Plin. L'ont compté entre les bonnes viandes.\Nullas adhuc a te literas habebamus. Cic. Nous n'avions point encore receu lettres de toy.\Loco filii habere aliquem. Plancus Ciceroni. Le tenir pour filz, L'aimer autant que son propre filz.\Mercis loco habebatur. Plin. Estoit estimé pour marchandise.\Nullo loco habere rem aliquam. Cic. Ne l'estimer rien.\Cur eos habes in loco patrui? Cic. Pourquoy les estimes tu, etc.\Loco patris habere. Brutus ad Atticum. Estimer pour pere.\Luculente diem aliquem habere. Plaut. Vivre un jour magnifiquement, Faire grand chere.\Ludibrio aliquem habere. Liu. Se mocquer de quelqu'un.\Habere mandata a Pompeio ad Caesarem. Caes. Avoir creance de par Pompee, Avoir quelque creance d'un seigneur à autre, Avoir mandement et charge de luy dire aucune chose de par Pompee.\Ex iis libris ad eos, quos in manibus habeo. Cic. Que j'ay entre les mains, et que j'escri.\Habebamus in manibus Antonii concionem habitam decimo Cal. Cic. Je lisoye, etc.\In matrimonio mulierem aliquam habere. Cic. Avoir espousé une femme, Avoir en mariage.\Si ita me haberem, vt, etc. Cic. Si mon cas se portoit tellement que, etc.\Ni ita se haberet, vt animi immortales essent, etc. Cic. Si ce n'estoit que, etc. S'il n'estoit ainsi que, etc.\Hoc male habet virum. Terent. C'est cela dequoy il est marri.\Vnus scrupulus restat, qui me male habet. Terent. Qui me grieve et tormente, Me chagrine, Me fasche.\Quae te nunc habet solicitudo? Plaut. Dequoy te soulcies tu maintenant? Quel chagrin as tu?\Ita me habuit. Plaut. Tellement m'a traicté.\Me sibi habeto. Plaut. Je suis content d'estre son serviteur.\An melius quis habet suadere? Horat. Est il aucun qui puisse donner meilleur conseil?\Habeo in memoria. Plaut. Il m'en souvient.\Mentem habere. Cic. Avoir entendement.\Mentionem. Liu. Faire mention.\Aliquem miserum habere. Plaut. Faire grand ennuy à aucun, et le rendre ou faire miserable.\Habeo mittendos legatos. Sen. J'ay à envoyer des ambassadeurs.\Modum habere. Terent. Avoir et tenir moyen.\Quum ad beatam vitam nullum momentum res haberet. Ci. N'eust aucune importance, et n'y servist de rien, ou n'y feist rien.\Moram. Cassius Ciceroni. Estre retardé.\Habet sibi morae imperium herile. Plaut. Il est long à faire le commandement de son maistre.\Aliquem mortuum habere. Cic. Tenir pour mort.\Habeo hunc morem, vel hoc moris. Plaut. Plin. iunior. C'est ma maniere de faire.\Multa habere. Gell. Estre riche.\Habere naturam alicuius. Plin. Estre de sa nature.\Necesse habere. Cic. Estre contrainct.\Quem AEgyptii nefas habent nominare. Cic. Reputent illicite et mal faict de le nommer.\De pueris quid agam non habeo. Ci. Je ne scay que j'en doy faire.\Notam impudentiae. Plin. Avoir ou porter un signe ou marque d'estre effronté et eshonté.\Negotium. Plaut. Avoir quelque affaire, Estre empesché.\In magno negotio habuit obligare semper annuos magistratus. Sueton. Il fut fort soigneux de, etc.\Noctem plenam timoribus habere. Cic. Craindre toute la nuict.\Notum habere. Plin. iunior. Congnoistre et scavoir.\Ex tot generibus nullum est animal praeter hominem, quod habeat notitiam aliquam Dei. Cic. Qui ayt congnoissance de Dieu.\Notitiam foeminae habere. Caesar. Congnoistre charnellement une femme.\Ea res capitali noxae habetur. Liu. C'est un cas capital où la vie pend.\Numerum habere. Plaut. Avoir memoire du nombre, Se souvenir du nombre.\Haberi aliquo numero. Var. Estre aucunement prisé et estimé.\Habere aliquem in hostium numero. Cic. L'estimer et tenir nostre ennemi.\Eos in numero sapientum non habent. Cic. Ils ne les comptent pas au nombre des sages.\Indagatio ipsa rerum habet oblectationem. Cic. Resjouit.\Obstrictos suo beneficio habere. Caesar. Tenir obligez.\Obtentum aliquem habere. Tacit. Avoir quelque couleur et couverture. \ Habere obuiam. Gell. Rencontrer.\Oculos suos in oculis alterius habere. Plaut. Avoir l'oeil sur autruy.\Ante oculos habere aliquem. Ouid. Penser tousjours à luy.\Odium in aliquem. Cic. Hair, Avoir en haine.\Sibi odio habere aliquid. Plaut. Hair.\Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Desplaist aux autres.\Habuerunt officia mea in secundis, habuerunt in aduersis. Plin. iunior. J'ay faict mon debvoir envers elles, Je leur ay aydé.\Orationem ad populum. Cic. Faire une harangue, ou oraison.\Orationem cum aliquo. Caes. Tenir quelque propos avec aucun.\In ore aliquid habere. Cic. Tousjours parler d'une chose.\Ab aliquo otium ad aliquid faciendum habere. Terent. Avoir loisir.\Expositis quae pacta iam cum Marcello haberent, etc. Liu. Qu'ils avoyent accordé et arresté avec Marcel.\Palmam habere. Plin. Emporter le bruit, Estre le plus renommé.\Habet partes in hac comoedia seruus. Plaut. Il est du jeu, Il joue son rolle.\In partibus aliquem habere. Tacit. L'avoir de sa bande.\Parum habuit hoc facere. Sallust. Il ne se contenta pas d'avoir faict cela.\Pecuniam numeratam non habere in praesentia. Cic. Ne point avoir argent comptant pour le present.\Prorsus neque dicere, neque facere, quicquam pensi habebat. Sallust. Il ne luy challoit qu'il dist, ne qu'il feist, Il n'avoit point d'esgard, ne de consideration à ce qu'il disoit ou faisoit.\In perditis et desperatis habere. Cice. Estimer estre perdu et n'en avoir point d'esperance.\Periculum habere. Colum. Estre en danger.\Si non periculum a pecore habeat. Colum. S'il n'est point en danger des brebis.\Clodii animum perspectum habeo. Cic. Je congnoy la deliberation de Clodius.\Persuasum habere. Plin. Estre tout seur et asseuré.\Habeo polliceri. Cic. J'ay à promettre, ou Il fault que je promette.\Pondus habere. Cic. Avoir pris ou authorité, et estre estimé.\Potestatem summam. Cic. Avoir souveraine puissance et povoir.\Quod Remp. priuatis simultatibus potiorem habuisset. Liu. Qu'il avoit eu plus cher.\Praedam cum cura habere. Tacit. Garder sa proye bien et soigneusement.\Praedae habere magistratum. Sallust. Se servir d'une office publique pour instrument de piller, Piller et desrobber soubs ombre et par le moyen de son office.\Narrauit modo, quo pacto me habueris praepositam amori tuo. Terent. Comment tu as mis arriere l'amour de la fille pour l'amour de moy, Comment tu m'as preferé à celle que tu aimois.\Habent pretia in odoribus syluae. Plin. L'odeur des forests ou bois est fort prisee.\Optimi thuris libra, XVI pretium habet. Plin. Elle se vend.\Quod habui summum pretium, persolui tibi. Terent. Je t'ay guerdonné du plus grand loyer que je povoye.\Suauia in praesentia quae essent, prima habere. Terent. Plus estimer, et en tenir plus de compte.\Principatum habere. Plin. Estre le plus excellent.\Sine illum prioreis parteis hosce aliquot dies Apud me habere. Terent. Laisse luy avoir le grand credit envers moy, etc.\Existimationis meae procurationem susceptam velim habeas. Cic. Je desire fort que tu prennes la charge de, etc.\Processum aliquem in literis habere. Sueton. Estre avancé et avoir prouffité és lettres.\In prodigiis habere. Plin. Estre reputé et estimé, etc.\- semper tibi promissum Habeto hac lege, dum superes datis. Plaut. Tien le pour tout promis, par tel si que, etc.\Habeo in promptu. Cic. Je l'ay tout prest et appareillé, Je l'ay en main.\Propitium aliquem. Plin. iunior. Estre en la grace d'aucun, et l'avoir favorable.\Tentandum Caesar existimauit quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. Caes. Quel propos il avoit.\Habere quaestui Remp. Cic. Tourner à son prouffit particulier l'administration et gouvernement de la republique.\Quaestionem habere de viri morte instituit. Cic. Elle se delibera de scavoir la verité de la mort de son mari par la bouche et confession de ses serfs, en leur baillant la question et torture.\Querimoniam de re aliqua. Cic. Se complaindre.\Quod gaudeamus, vel quid sequamur, habemus. Ci. Nous avons dequoy nous resjouir.\Rationem alicuius non habere. Liu. Le declarer non recevable à povoir estre esleu, ou pourveu de quelque estat, comme indigne et incapable d'iceluy.\Rationem habetis quomodo vnum amiserit. Plaut. Voila la maniere comment, etc. Vous entendez la maniere comment, etc.\Rationem procreandi. Cic. Avoir esgard à la, etc.\Habenda ratio valetudinis. Cic. Il fault prendre garde, ou avoir esgard à sa santé.\Quod posteaquam iste cognouit, hanc habere rationem coepit. Cic. Il commenca à penser en soymesme, etc.\Rationem habere cum terra. Cic. Labourer la terre, Avoir affaire avec la terre.\Rationem cum musis. Cic. Estudier.\Receptum. Liu. Avoir retraicte.\Receptum ad gratiam alicuius. Caes. Povoir retourner en la grace, Avoir moyen de retourner en la grace d'aucun.\Regressum. Colum. Avoir reculee, Se retirer et reculer.\Religioni habere. Cic. Faire conscience.\In remediis habere. Plin. Avoir et prendre pour remede.\Ita vt sese habet, narrato. Terent. Comme l'affaire va.\Rem cum aliquo habere. Terent. Avoir affaire avec luy.\- habe Rem pactam sic futurum, si do tibi operam hanc Modo. Plaut. Sois tout asseuré que ainsi sera, si, etc.\Habes omnem rem. Terent. Tu ois et entends tout l'affaire.\Habeo tibi res solutas. Plaut. Je t'ay satisfaict à ta demande, Tu es payé.\Scis quomodo tibi res habet? Plaut. Scais tu comment te vont tes besongnes? comment ton cas se porte?\Rem antiquissimam habere. Cice. Laisser toutes autres choses pour ceste là, Entendre à icelle par dessus toutes les autres, L'avoir plus chere, et en plus grande recommendation que toutes les autres.\Quum respectum ad Senatum et ad bonos non haberet. Cic. N'ayant point d'esgard au Senat.\Habere reuerentiam alicui. Plin. iunior. Luy porter honneur et reverence.\Satis habebant, sine detrimento discedere. Caesar. Il leur suffisoit, Ce leur estoit assez.\Satin'habes si foeminarum nulla est quam aeque diligam? Plaut. Ne te doibt il pas suffire, si, etc.\Illud notasse satis habeo. Quintil. Il me suffit d'avoir, etc. Ce m'est assez.\Longe aliter res se habet ac tibi videatur. Cic. La chose va bien autrement, ou est bien autre que tu ne penses.\Se belle habere. Cic. Se porter bien.\Quanquam videbatur se non grauiter habere, tamem sum solicitus. Cic. Ia soit qu'il ne semblast point se porter si mal, etc.\Se male habere. Caes. Se porter mal.\Se munditer. Plaut. Se tenir nettement.\Se parce. Terent. Vivre chichement.\Nunquum secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne luy feis autrement qu'à ma propre fille.\Superbia in superciliis sedem habet. Plinius. Est logee, ou se tient, etc.\Senatum. Cic. Assembler le Senat.\Sermonem. Ci. Parler et deviser avec aucun, Tenir propos avec luy.\Referam sermones eos, quos de agricultura habuimus nuper. Varro. Les parolles que nous dismes, etc. Les propos que nous teismes de, etc.\Sermonem apud populum habere. Plin. iunior. Porter une parolle devant le peuple, Haranguer.\Multum is mecum sermonem habuit et perhumanum de discordiis mulierum nostrarum. Cic. Il me parla fort long temps et humainement de, etc. Il me teint long propos et fort humain, de, etc.\In sermonibus homines habebant, quos in annum Consules, ad finiendum tandem id bellum crearent. Liu. Parloyent ensemble, et devisoyent qui, etc.\In seruitiis habere. Plin. Avoir pour serviteur.\Iste Epicratis bona Bidinos omnia possidere et sibi habere iussit. Cic. Leur commande de les prendre pour eulx.\Sibi habeant sapientiae nomen. Cic. Qu'ils gardent bien leur tiltre de sagesse tant qu'ils vouldront, il ne m'en chault.\Sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc. Cic. Scache certainement que, etc. Tien pour certain que, etc.\De me autem sic habetote, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.\Sine sic habere. Plaut. Pren le cas qu'il soit ainsi.\Quod ego sub signo habeo, seruoque diligentissime. Cic. Lequel j'ay enfermé à la clef.\Olorum similitudinem onocrotali habent. Plin. Resemblent.\Simultates cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque picque et quelque rancune contre luy.\Societatem cum aliquo. Plin. Avoir quelque communication ensemble.\Solenne habere. Plin. Avoir de coustume, Estre coustumier.\Aliquem solicitum. Terent. Ci. Chagriner et mettre en grand soulci.\Spatium deliberandi habuerunt, quem potissimum vitae cursum sequi vellent. Cice. Ils ont eu l'espace, le temps, et le loisir de, etc.\Speciem alicuius rei habere. Colum. Luy resembler.\Speciem habet honesti. Cic. Il ha apparence d'honnesteté.\Spem. Cic. Avoir esperance.\Statiua. Liu. Passer son esté en quelque lieu.\Statutum. Cic. Avoir arresté en soymesme.\Qui bona sua pro stercore habet. Plaut. Qui ne les estime non plus que fient.\Studio habere. Terent. Faire à bon escient en pensant bien faire, De faict a pensé, Faire expresseement, De propos deliberé.\Sumptus cum aliquo. Cic. Faire sa despense avec luy.\Superuacuum. Plin. Estimer superflu.\Supplicationes. Liu. Faire processions et prieres publiques.\Suspectum. Liu. Tenir pour suspect.\Susque deque habeo. Gel. Il ne m'en chault, Je ne m'en soulcie point.\Hoc tu tecum tacitum habeto. Plaut. Tien ceci secret.\Dum habes tempus. Plaut. Ce pendant que tu as le temps et le loisir.\Testes ad aliquam rem. Plaut. Avoir tesmoings.\Habe tibi. Plaut. Pren la pour toy.\Habe tibi centum minis. Plaut. Je te la laisse pour cent mines.\Habere vacationem. Cic. Cesser de besongner, Avoir relasche.\Vacationem militiae, aut alicuius muneris. Plin. Estre exempté d'aller à la guerre, ou faire quelque autre charge.\Multis verbis vltro citroque habitis. Cic. Apres avoir eu beaucoup de parolles d'un costé et d'autre.\Habere verecundiam alicuius. Liu. Le craindre et reverer.\Haec mihi videntur habitura vetustatem. Cic. Il me semble qu'il sera memoire de ces choses d'ici à long temps, Qu'il en sera parlé à l'advenir.\Ad nostras aedeis hic quidem habet rectam viam. Plaut. Il va droict à nostre maison.\Victoriam habere. Plaut. Liu. Avoir la victoire, Estre victorieux.\Vim. Cic. Avoir force et vertu.\Habent vim antidoti. Plin. Servent pour contrepoison et preservatif, Ont la vertu de preserver.\Vires habere. Plin. Avoir force.\Perfecta quidem sapientia sumus, si nihil habeat res vitii. Cic. Pourveu qu'ils ne vueillent octroyer ne requerir chose meschante l'un à l'autre.\Voluptati habere aliquid. Sallust. Prendre grand plaisir et esbat à quelque chose.\Habere votum. Senec. Desirer, Souhaiter.\Myrobalano in vnguentis similem proximumque vsum habet palma in AEgypto. Plin. Elle ha un mesme usage, et sert à ce mesme que sert le Myrobalan.\Vsum ex aliqua re habere. Cic. Se servir de quelque chose.\Vsum multarum rerum. Cic. Avoir grande experience, Avoir beaucoup veu et congneu, Estre fort experimenté.\Vsum in re aliqua. caesar. Estre usité et exercité en quelque chose.\Vsum belli. Caes. Estre exercité au faict de la guerre.\In vsu habere quod docemus. Plin. iunior. Exercer et mettre en effect et usage ce que nous enseignons, Practiquer.\In vsu habere aliquem. Plin. iunior. Se servir d'aucun, Avoir affaire avec luy.\Vtilem aliquem habere. Plaut. Recevoir quelque prouffit d'aucun.\Habet vtilitatem haec res. Cic. Ha du prouffit, Est utile et prouffitable.\Spero me habere qui hunc meo excruciem modo. Terent. Je pense avoir occasion de, etc.\Quid ego agam habeo. Terent. Je scay bien que je doy faire.\Habet quod det. Terent. Il ha dequoy donner.\Habent tibi bene principia. Terent. Tu as bien commencé, Ton commencement se porte bien.\Habes nescio quid. Plaut. Tu as je ne scay quoy.\De me sic habetote: ego si, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.\Habeatur sane orator, sed de minoribus. Cic. Qu'il soit reputé et estimé orateur.\Miserrimum istuc verbum et pessimum est, habuisse, et nil habere. Plaut. Avoir eu dequoy, et n'avoir plus rien.\Sine te exorem. T. age, habe, abi impune. Plautus. Je te l'octroye.\- certe captus est, Habet. Terent. Il en ha, Il est frappé ou attainct.\Sic habendum est, nullam in amicitiis pestem esse maiorem, quam adulationem. Cice. Il fault ainsi penser et estimer que, etc.\Amor sceleratus habendi. Ouid. D'avoir des biens, D'en avoir.\- modus omnibus In rebus soror est optimum habitu. Plaut. Il fait tresbon avoir moyen en toutes choses. -
3 tracto
āvī, ātum, āre [frequ. к traho ]1) тащить, влечь ( aliquem comis O); тянуть, привлекать ( aliquem in judiciis C)2) ощупывать, осязать, касаться, трогать (aliquid manu Pl etc.)t. fila lyrae O — бряцать (играть) на лире3) обрабатывать ( lanam Just)4) мять, разминать ( pollĭce ceram O)5) приготовлять (dapes H; venēna C, H)t. mentes verbis C — воздействовать словами на умыt. pericla alicujus O — готовить гибель кому-л.6) руководить, заведовать, управлять ( pecuniam publicam C)t. arma H — владеть оружиемaliquid igni t. Lcr — подвергать что-л. действию огняpersōnam (in scaenā) t. C — играть роль, представлятьt. bellum L — вести военные операцииt. artem Ter — заниматься искусствомt. causam alicujus C — вести чьё-л. дело, защищать кого-л. (на суде)t. aliquid animo C — размышлять о чём-л.scienter aliquid t. C — хорошо владеть чём-л.aliquid nōtum et tractatum habere C — знать и уметь что-л., т. е. иметь о чём-л. как теоретические, так и практические познанияvitam more ferarum t. Lcr — вести жизнь диких животныхvitam honeste t. rhH. — жить честно7) обращаться, поступатьaliquem ut consulem t. C — обращаться с кем-л. как с консуломaliquem aspere t. C — сурово обращаться с кем-л.aliquem liberaliter t. C — оказывать гостеприимство кому-л., угощать кого-л.se t. C — вести себя, поступатьse benignius t. H — зажить получше, хорошо устроиться8) исследовать, изучать, обсуждать, разбирать (definitionem alicujus rei C; quaestionem PM; proeliorum vias T); трактовать ( res tragicas comĭce C)9) вести переговоры, договариваться, обсуждать ( condiciones Cs или de condicionibus Nep) -
4 bonae
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
5 bonus
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
6 meliores
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
7 optimum
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
8 in
1.in (old forms endŏ and indŭ, freq. in ante-class. poets; cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 et saep.), prep. with abl. and acc. [kindr. with Sanscr. an; Greek en, en-tha, en-then, eis, i. e. en-s, ana; Goth. ana; Germ. in], denotes either rest or motion within or into a place or thing; opp. to ex; in, within, on, upon, among, at; into, to, towards.I.With abl.A.In space.1.Lit., in (with abl. of the place or thing in which):2.aliorum fructus in terra est, aliorum et extra,
Plin. 19, 4, 22, § 61:alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum,
Cic. Tusc. 1, 9, 19:eo in rostris sedente suasit Serviliam legem Crassus,
id. Brut. 43, 161:qui sunt cives in eadem re publica,
id. Rep. 1, 32 fin.:facillimam in ea re publica esse concordiam, in qua idem conducat omnibus,
id. ib.:T. Labienus ex loco superiore, quae res in nostris castris gererentur, conspicatus,
Caes. B. G. 2, 26, 4:quod si in scaena, id est in contione verum valet, etc.,
Cic. Lael. 26, 97:in foro palam Syracusis,
id. Verr. 2, 2, 33, § 81:plures in eo loco sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt,
Caes. B. C. 2, 35:tulit de caede, quae in Appia via facta esset,
Cic. Mil. 6, 15:in via fornicata,
Liv. 22, 36:vigebat in illa domo mos patrius et disciplina,
Cic. de Sen. 11, 37:in domo furtum factum ab eo qui domi fuit,
Quint. 5, 10, 16:nupta in domo,
Liv. 6, 34, 9:copias in castris continent,
in, within, Caes. B. C. 1, 66:cum in angusto quodam pulpito stans diceret,
Quint. 11, 3, 130:se ac suos in vehiculo conspici,
Liv. 5, 40, 10:malo in illa tua sedecula sedere, quam in istorum sella curuli,
Cic. Att. 4, 10:sedere in solio,
id. Fin. 2, 21, 66:Albae constiterant, in urbe opportuna,
id. Phil. 4, 2, 6. —Sometimes, also, with names of places: omnes se ultro sectari in Epheso memorat mulieres,
Plaut. Mil. 3, 1, 182:heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo,
Ter. Eun. 3, 4, 1:navis et in Cajeta est parata nobis et Brundisii,
Cic. Att. 8, 3, 6:complures (naves) in Hispali faciendas curavit,
Caes. B. C. 2, 18:caesos in Marathone ac Salamine,
Quint. 12, 10, 24:in Berenice urbe Troglodytarum,
Plin. 2, 73, 75, § 183.—In indicating a multitude or number, of, in, or among which a person or thing is, in, among (= gen. part.):3.in his poeta hic nomen profitetur suum,
Ter. Eun. prol. 3:Thales, qui sapientissimus in septem fuit,
Cic. Leg. 2, 11, 26:peto ut eum complectare, diligas, in tuis habeas,
id. Fam. 13, 78, 2; cf.:in perditis et desperatis,
id. ib. 13, 56, 1:omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis,
id. de Sen. 19, 71:dolor in maximis malis ducitur,
id. Leg. 1, 11, 31:justissimus unus in Teucris,
Verg. A. 2, 426:cecidere in pugna ad duo milia... in his quatuor Romani centuriones,
Liv. 27, 12, 16:in diis et feminae sunt,
Lact. 1, 16, 17.—Of analogous relations of place or position:B.sedere in equo,
on horseback, id. Verr. 2, 5, 10:quid legati in equis,
id. Pis. 25, 60:sedere in leone,
Plin. 35, 10, 36, § 109:in eo flumine pons erat,
on, over, Caes. B. G. 2, 5:in herboso Apidano,
on the banks of, Prop. 1, 3, 6:in digitis,
on tiptoe, Val. Fl. 4, 267:castra in limite locat,
on the rampart, Tac. A. 1, 50:ipse coronam habebat unam in capite, alteram in collo,
on, Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27:oleae in arbore,
Cels. 2, 24:Caesaris in barbaris erat nomen obscurius,
among, Caes. B. C. 1, 61:in ceteris nationibus, Cels. praef. 1: qui in Brutiis praeerat,
Liv. 25, 16, 7:in juvenibus,
Quint. 11, 1, 32:nutus in mutis pro sermone est,
id. 11, 3, 66.—Of dress, like cum, q. v.:in veste candida,
Liv. 45, 20, 5; 34, 7, 3:in calceis,
id. 24, 38, 2:in insignibus,
id. 5, 41, 2:in tunicis albis,
Plin. Ep. 7, 27, 13:in Persico et vulgari habitu,
Curt. 3, 3, 4:in lugubri veste,
id. 10, 5, 17:in Tyriis,
Ov. A. A. 2, 297:in Cois,
id. ib. v. 298; cf.:homines in catenis Romam mittere,
Liv. 29, 21, 12; 32, 1, 8: quis multa te in rosa urget, etc., Hor C. 1, 5, 1; so, in viola aut in rosa, Cic. Tusc. [p. 912] 5, 26, 73.—So of arms:duas legiones in armis,
Caes. B. G. 7, 11, 6; cf. Verg. A. 3, 395:in armis hostis,
under arms, Ov. M. 12,65:quae in ore atque in oculis provinciae gesta sunt (= coram),
Cic. Verr. 2, 2, 33, § 81; so,in oculis provinciae,
id. Q. Fr. 1, 1, 2:in oculis omnium,
id. ib. 1, 3, 7:divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt,
Sall. C. 20, 14; Curt. 4, 13, 1; Liv. 22, 12, 6:Julianus in ore ejus (Vitellii) jugulatur,
Tac. H. 3, 77; Sen. Ben. 7, 19, 7.—Of a passage in any writing (but when the author is named, by meton., for his works, apud is used, Krebs, Antibarb. p. 561):in populorum institutis aut legibus,
Cic. Leg. 1, 15, 42:in illis libris qui sunt de natura deorum,
id. Fat. 1, 1:in Timaeo dicit,
id. N. D. 1, 12, 30:epistula, in qua omnia perscripta erant,
Nep. Pelop. 3, 2:perscribit in litteris, hostes ab se discessisse,
Caes. B. G. 5, 49; but in is also used with an author's name when, not a place in his book, but a feature of his style, etc., is referred to:in Thucydide orbem modo orationis desidero,
Cic. Or. 71, 234:in Herodoto omnia leniter fluunt,
Quint. 9, 4, 18.—Of books:libri oratorii diu in manibus fuerunt,
Cic. Att. 4, 13, 2; id. Lael. 25, 96; but more freq. trop.: in manibus habere, tenere, etc., to be engaged, occupied with, to have under control or within reach:philosophi quamcunque rem habent in manibus,
id. Tusc. 5, 7, 18:quam spem nunc habeat in manibus, exponam,
id. Verr. 1, 6, 16:rem habere in manibus,
id. Att. 6, 3, 1; cf.:neque mihi in manu fuit Jugurtha qualis foret,
in my power, Sall. J. 14, 4:postquam nihil esse in manu sua respondebatur,
Liv. 32, 24, 2:quod ipsorum in manu sit,... bellum an pacem malint,
Tac. A. 2, 46; but, cum tantum belli in manibus esset, was in hand, busied (cf.:inter manus),
Liv. 4, 57, 1; so,quorum epistulas in manu teneo,
Cic. Phil. 12, 4, 9; cf. id. Att. 2, 2, 2:in manu poculum tenens,
id. Tusc. 1, 29, 71:coronati et lauream in manu tenentes,
Liv. 40, 37, 3; Suet. Claud. 15 fin. —Of that which is thought of as existing in the mind, memory, character, etc.:in animo esse,
Cic. Fam. 14, 11:in animo habere,
id. Rosc. Am. 18, 52:lex est ratio insita in natura,
id. Leg. 1, 6, 18:in memoria sedere,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:tacito mutos volvunt in pectore questus,
Luc. 1, 247:quanta auctoritas fuit in C. Metello!
Cic. de Sen. 17, 61. —So freq. of a person's qualities of mind or character:erat in eo summa eloquentia, summa fides,
Cic. Mur. 28, 58; cf.:in omni animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis,
id. Fin. 4, 41, 37:si quid artis in medicis est,
Curt. 3, 5, 13; cf.:nibil esse in morte timendum,
Lucr. 3, 866.— Esp., in eo loco, in that state or condition:in eo enim loco res sunt nostrae, ut, etc.,
Liv. 7, 35, 7: si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis? Cat. ap. Quint. 9, 2, 21; so,quo in loco, etc.: cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res essent, cognovissent,
Caes. B. G. 2, 26:videtis, quo in loco res haec siet, Ter Phorm. 2, 4, 6: quod ipse, si in eodem loco esset, facturus fuerit,
Liv. 37, 14, 5.—Hence, without loco, in eo esse ut, etc., to be in such a condition, etc.:non in eo esse Carthaginiensium res, ut Galliam armis obtineant,
Liv. 30, 19, 3:cum res non in eo esset, ut Cyprum tentaret,
id. 33, 41, 9; 8, 27, 3; 2, 17, 5; Nep. Mil. 7, 3; id. Paus. 5, 1 (cf. I. C. 1. infra).—In time, indicating its duration, in, during, in the course of:b.feci ego istaec itidem in adulescentia,
in my youth, when I was young, Plaut. Bacch. 3, 3, 6:in tempore hoc,
Ter. And. 4, 5, 24:in hoc tempore,
Tac. A. 13, 47:in tali tempore,
Sall. C. 48, 5; Liv. 22, 35; 24, 28 al.:in diebus paucis,
Ter. And. 1, 1, 77:in brevi spatio,
id. Heaut. 5, 2, 2; Suet. Vesp. 4:in qua aetate,
Cic. Brut. 43 fin.:in ea aetate,
Liv. 1, 57:in omni aetate,
Cic. de Sen. 3, 9:in aetate, qua jam Alexander orbem terrarum subegisset,
Suet. Caes. 7:qua (sc. Iphigenia) nihil erat in eo quidem anno natum pulchrius,
in the course of, during the year, Cic. Off. 3, 25, 95 (al. eo quidem anno):nihil in vita se simile fecisse,
id. Verr. 2, 3, 91: nihil in vita vidit calamitatis A. Cluentius. id. Clu. 6, 18:in tota vita inconstans,
id. Tusc. 4, 13, 29.—In tempore, at the right or proper time, in time (Cic. uses only tempore; v. tempus): eccum ipsum video in tempore huc se recipere, Ter. Phorm. 2, 4, 24:c.ni pedites equitesque in tempore subvenissent,
Liv. 33, 5:spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit,
id. 2, 47:rebellaturi,
Tac. A. 12, 50:atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam,
Ter. And. 3, 2, 52: in tempore, opportune. Nos sine praepositione dicimus tempore et tempori, Don. ad Ter. And. 4, 4, 19.—In praesentia and in praesenti, at present, now, at this moment, under these circumstances:d.sic enim mihi in praesentia occurrit,
Cic. Tusc. 1, 8, 14:vestrae quidem cenae non solum in praesentia, sed etiam postero die jucundae sunt,
id. ib. 5, 35, 100:id quod unum maxime in praesentia desiderabatur,
Liv. 21, 37:haec ad te in praesenti scripsi, ut, etc.,
for the present, Cic. Fam. 2, 10, 4.—With gerunds and fut. pass. participles, to indicate duration of time, in:C.fit, ut distrahatur in deliberando animus,
Cic. Off. 1, 3, 9; id. Fam. 2, 6, 2:vitiosum esse in dividendo partem in genere numerare,
id. Fin. 2, 9, 26:quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat,
id. Cat. 3, 3, 6:ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret,
Caes. B. G. 2, 21:in agris vastandis incendiisque faciendis hostibus,
in laying waste, id. ib. 5, 19:in excidenda Numantia,
Cic. Off. 1, 22, 76:cum in immolanda Iphigenia tristis Calchas esset,
id. Or. 21, 74.—In other relations, where a person or thing is thought of as in a certain condition, situation, or relation, in:2.qui magno in aere alieno majores etiam possessiones habent,
Cic. Cat. 2, 8, 18:se in insperatis repentinisque pecuniis jactare,
id. Cat. 2, 9, 20:Larinum in summo timore omnium cum armatis advolavit,
id. Clu. 8, 25.—So freq., of qualities or states of mind: summa in sollicitudine ac timore Parthici belli,
Caes. B. C. 3, 31:torpescentne dextrae in amentia illa?
Liv. 23, 9, 7:hunc diem perpetuum in laetitia degere,
Ter. Ad. 4, 1, 5; Cic. Cat. 4, 1, 2:in metu,
Tac. A. 14, 43:in voluptate,
Cic. Fin. 1, 19, 62:alicui in amore esse,
beloved, id. Verr. 2, 4, 1, § 3:alicui in amoribus esse,
id. Att. 6, 1, 12:res in invidia erat,
Sall. J. 25, 5; Liv. 29, 37, 17: sum in expectatione omnium rerum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 10:num... Diogenem Stoicum coegit in suis studiis obmutescere senectus?
in his studies, Cic. de Sen. 7, 21:mirificam cepi voluptatem ex tua diligentia: quod in summis tuis occupationibus mihi tamen rei publicae statum per te notum esse voluisti,
even in, notwithstanding your great occupations, id. Fam. 3, 11, 4.—So freq., of business, employment, occupations, etc.: in aliqua re versari,
Cic. Verr. 2, 4, 47, § 105:similia iis, quae in consilio dixerat,
Curt. 5, 5, 23:in certamine armorum atque in omni palaestra quid satis recte cavetur,
Quint. 9, 4, 8:agi in judiciis,
id. 11, 1, 78:tum vos mihi essetis in consilio,
Cic. Rep. 3, 18, 28:in actione... dicere,
Quint. 8, 2, 2.—Of an office, magistracy:in quo tum magistratu forte Brutus erat,
Liv. 1, 59, 7; 4, 17, 1:in eo magistratu pari diligentia se praebuit,
Nep. Han. 7, 5 (cf. B. 1. supra):in ea ipsa causa fuit eloquentissimus,
Cic. Brut, 43, 160:qui non defendit nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio, quam, etc.,
is in the wrong, acts wrongly, id. Off. 1, 7, 23:etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
is wrong, id. Fin. 5, 11, 31:non sunt in eo genere tantae commoditates corporis,
id. ib. 4, 12, 29; cf.:an omnino nulla sit in eo genere distinctio,
id. Or. 61, 205:Drusus erat de praevaricatione absolutus in summa quatuor sententiis,
on the whole, Cic. Q. Fr. 2, 16; cf.:et in omni summa, ut mones, valde me ad otium pacemque converto,
id. ib. 3, 5, 5;but, in summa, sic maxime judex credit, etc.,
in a word, in fine, Quint. 9, 2, 72; Auct. B. Alex. 71; Just. 37, 1, 8:horum (juvenum) inductio in parte simulacrum decurrentis exercitus erat: ex parte elegantioris exercitii quam militaris artis,
in part, Liv. 44, 9, 5; cf.:quod mihi in parte verum videtur,
Quint. 2, 8, 6:patronorum in parte expeditior, in parte difficilior interrogatio est,
id. 5, 7, 22:hoc facere in eo homine consueverunt,
in the case of, Caes. B. G. 7, 21:in furibus aerarii,
Sall. C. 52, 12:Achilles talis in hoste fuit,
Verg. A. 2, 540:in hoc homine saepe a me quaeris, etc.,
in the case of, Cic. Verr. 2, 3, 3, § 6: in nominibus impiis, Sall. C. 51, 15:suspectus et in morte matris fuit,
Suet. Vit. 14:qui praesentes metuunt, in absentia hostes erunt, = absentes,
Curt. 6, 3, 8 (cf. I. B. c. supra).—Of the meaning of words, etc.:non solum in eodem sensu, sed etiam in diverso, eadem verba contra,
Quint. 9, 3, 36:aliter voces aut eaedem in diversa significatione ponuntur,
id. 9, 3, 69:Sallustius in significatione ista non superesse sed superare dicit,
Gell. 1, 22, 15:stips non dicitur in significatione trunci,
Charis. 1, 18, 39:semper in significatione ea hortus,
Plin. 19, 4, 19, § 50. —In with abl. of adjj. is used with the verbs esse and habere to express quality:II.cum exitus haud in facili essent, i. e. haud faciles,
Liv. 3, 8, 9:adeo moderatio tuendae libertatis in difficili est,
id. 3, 8, 11; 3, 65, 11; but mostly with adjj. of the first and second declension:in obscuro esse, Liv. praef. § 3: in dubio esse,
id. 2, 3, 1; 3, 19, 8; Ov. H. 19, 174:dum in dubiost animus,
Ter. And. 1, 5, 31; 2, 2, 10:in integro esse,
Cic. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 11, 15, 4:in incerto esse,
Liv. 5, 28, 5:in obvio esse,
id. 37, 23, 1:in tuto esse,
id. 38, 4, 10; cf.:videre te in tuto,
Cat. 30, 6:in aequo esse,
Liv. 39, 37, 14; Tac. A. 2, 44:in expedito esse,
Curt. 4, 2, 22:in proximo esse,
Quint. 1, 3, 4:in aperto esse,
Sall. C. 5, 3:in promisco esse,
Liv. 7, 17, 7:in augusto esse,
Cels. 5, 27, 2:in incerto haberi,
Sall. J. 46, 8; Tac. A. 15, 17:in levi habitum,
id. H. 2, 21; cf.:in incerto relinquere,
Liv. 5, 28, 5; Tac. H. 2, 83.With acc.A.In space, with verbs of motion, into or to a place or thing (rarely with names of towns and small islands;2.v. Zumpt, Gram. § 398): influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,
Cic. Rep. 2, 19:in Ephesum advenit,
Plaut. Mil. 2, 1, 35:in Epirum venire,
Cic. Att. 13, 25, 3:ibo in Piraeeum, visamque, ecquae advenerit in portum ex Epheso navis mercatoria,
Plaut. Bacch. 2, 3, 2: venio ad Piraeea, in quo magis reprehendendus sum, quod... Piraeea scripserim, non Piraeeum, quam in quod addiderim;non enim hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,
Cic. Att. 7, 3, 10:se contulisse Tarquinios, in urbem Etruriae florentissimam,
id. Rep. 2, 19:remigrare in domum veterem e nova,
id. Ac. 1, 4, 13:cum in sua rura venerunt,
id. Tusc. 5, 35, 102:a te ipso missi in ultimas gentes,
id. Fam. 15, 9:in Ubios legatos mittere,
Caes. B. G. 4, 11:dein Thalam pervenit, in oppidum magnum et opulentum,
Sall. J. 75, 1:Regillum antiquam in patriam se contulerat,
Liv. 3, 58, 1:abire in exercitum,
Plaut. Am. prol. 102.— With nuntio:cum id Zmyrnam in contionem nuntiatum est,
Tac. A. 4, 56:nuntiatur in castra,
Lact. Most. Pers. 46; cf.:allatis in castra nuntiis,
Tac. H. 4, 32: in manus sumere, tradere, etc., into one's hands:iste unumquodque vas in manus sumere,
Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63:Falerios se in manus Romanis tradidisse,
Liv. 5, 27, 3.—Rarely with the verbs ponere, collocare, etc. (pregn., i. e. to bring into... and place there):in crimen populo ponere,
Plaut. Trin. 3, 3, 10:ut liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent,
Caes. B. G. 4, 19:duplam pecuniam in thesauros reponi,
Liv. 29, 19, 7:prius me collocavi in arborem,
Plaut. Aul. 4, 8, 6:sororem et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasse,
Caes. B. G. 1, 18.— Motion in any direction, up to, to, into, down to:in caelum ascendere,
Cic. Lael. 23 fin.:filium ipse paene in umeros suos extulisset,
id. de Or. 1, 53, 228:tamquam in aram confugitis ad deum,
up to the altar, id. Tusc. 3, 10, 25:Saturno tenebrosa in Tartara misso,
Ov. M. 1, 113:in flumen deicere,
Cic. Rosc. Am. 25, 70; Nep. Chab. 4, 3.—Denoting mere direction towards a place or thing, and hence sometimes joined with versus, towards:3.quid nunc supina sursum in caelum conspicis,
Plaut. Cist. 2, 3, 78:si in latus aut dextrum aut sinistrum, ut ipsi in usu est, cubat,
Cels. 2, 3:Belgae spectant in septentriones et orientem solem,
Caes. B. G. 1, 1:in orientem Germaniae, in occidentem Hispaniae obtenditur, Gallis in meridiem etiam inspicitur,
Tac. Agr. 10:in laevum prona nixus sedet Inachus urna,
Stat. Th. 2, 218.—With versus:castra ex Biturigibus movet in Arvernos versus,
towards, Caes. B. G. 7, 8 fin.:in Galliam versus movere,
Sall. C. 56, 4: in [p. 913] ltaliam versus, Front. Strat. 1, 4, 11:si in urbem versus venturi erant,
Plin. Ep. 10, 82. —So of that which is thought of as entering into the mind, memory, etc. (cf. I. A. 2. fin.):B.in memoriam reducere,
Cic. Inv 1, 52, 98:in animum inducere,
Liv. 27, 9:in mentem venire,
Cic. Fam. 7, 3:frequens imitatio transit in mores,
Quint. 1, 11, 3. —Or into a writing or speech: in illam Metellinam orationem addidi quaedam,
Cic. Att. 1, 13, 5.—In time, into, till, for:C.dormiet in lucem,
into the daylight, till broad day, Hor. Ep. 1, 18, 34:statim e somno, quem plerumque in diem extrahunt, lavantur,
Tac. G. 22: sermonem in multam noctem produximus, deep into the night, Cic. Rep. Fragm. ap. Arus. Mess. p. 239 Lindem.:in multam noctem luxit,
Suet. Tib. 74:si febris in noctem augetur,
Cels. 7, 27:dixit in noctem atque etiam nocte illatis lucernis,
Plin. Ep. 4, 9, 14:indutias in triginta annos impetraverunt,
for thirty years, Liv. 9, 37, 12; 7, 20, 8:nisi id verbum in omne tempus perdidissem,
forever, Cic. Fam. 5, 15, 1:ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem,
for the following day, id. Off. 3, 14, 58:audistis auctionem constitutam in mensem Januarium,
id. Agr. 1, 2, 4:subito reliquit annum suum seque in annum proximum transtulit,
id. Mil. 9, 24:solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos,
for many years, id. Div. 2, 6, 17:postero die Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie,
Liv. 27, 2:qui ab matutino tempore duraverunt in occasum,
Plin. 2, 31, 31, § 99:seritur (semen lini) a Kalendis Octobribus in ortum aquilae,
Col. 2, 10, 17.—With usque:neque illi didicerunt haec usque in senectutem,
Quint. 12, 11, 20:in illum usque diem servati,
id. 8, 3, 68:in serum usque patente cubiculo,
Suet. Oth. 11:regnum trahat usque in tempora fati,
Sil. 11, 392: in posterum (posteritatem) or in futurum, in future, for the future: in praesens, for the present: in perpetuum or in aeternum, forever:sancit in posterum, ne quis, etc.,
Cic. Cat. 4, 5, 10:res dilata est in posterum,
id. Fam. 10, 12, 3:video quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,
id. Cat. 1, 9, 22:id aegre et in praesentia hi passi et in futurum etiam metum ceperunt,
Liv. 34, 27, 10; cf.:ingenti omnium et in praesens laetitia et in futurum spe,
id. 30, 17, 1:effugis in futurum,
Tac. H. 1, 71:quod eum tibi quaestoris in loco constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti?
Cic. Verr. 2, 1, 30; cf.:oppidum omni periculo in perpetuum liberavit,
id. Fam. 13, 4, 2:quae (leges) non in tempus aliquod, sed perpetuae utilitatis causa in aeternum latae sunt,
Liv. 34, 6, 4: in tempus, for a while, for a short time, for the occasion (postAug.):sensit miles in tempus conficta,
Tac. A. 1, 37:ne urbs sine imperio esset, in tempus deligebatur, qui jus redderet,
id. ib. 6, 11:scaena in tempus structa,
id. ib. 14, 20. —So in diem, for the day, to meet the day's want:nihil ex raptis in diem commeatibus superabat,
Liv. 22, 40, 8:rapto in diem frumento,
id. 4, 10, 1;but, cum illa fundum emisset in diem,
i. e. a fixed day of payment, Nep. Att. 9, 5: in singulos dies, or simply in dies, with comparatives and verbs denoting increase, from day to day, daily:vitium in dies crescit,
Vell. 2, 5, 2:in dies singulos breviores litteras ad te mitto,
Cic. Att. 5, 7:qui senescat in dies,
Liv. 22, 39, 15: in diem, daily:nos in diem vivimus,
Cic. Tusc. 5, 11, 33:in diem et horam,
Hor. S. 2, 6, 47;and in horas,
hourly, id. C. 2, 13, 14; id. S. 2, 7, 10.—In other relations, in which an aiming at, an inclining or striving towards a thing, is conceivable, on, about, respecting; towards, against; for, as; in, to; into:2.id, quod apud Platonem est in philosophos dictum,
about the philosophers, Cic. Off. 1, 9, 28:Callimachi epigramma in Ambraciotam Cleombrotum est,
id. Tusc. 1, 34, 84; cf.:cum cenaret Simonides apud Scopam cecinissetque id car men, quod in eum scripsisset, etc.,
id. de Or. 2, 86, 352:quo amore tandem inflammati esse debemus in ejus modi patriam,
towards, id. ib. 1, 44, 196:in liberos nostros indulgentia,
id. ib. 2, 40, 168:de suis meritis in rem publicam aggressus est dicere,
id. Or. 38, 133: ita ad impietatem in deos, in homines adjunxit injuriam, against, id. N. D. 3, 34 fin.:in dominum quaeri,
to be examined as a witness against, id. Mil. 22, 60:in eos impetum facere,
id. Att. 2, 22, 1:invehi in Thebanos,
Nep. Epam. 6, 1; id. Tim. 5, 3:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29:num etiam in deos immortales inauspicatam legem valuisse?
Liv. 7, 6, 11:vereor coram in os te laudare amplius,
to your face, Ter. Ad. 2, 4, 5:si in me exerciturus (pugnos), quaeso, in parietem ut primum domes,
Plaut. Am. 1, 1, 168:in puppim rediere rates,
Luc. 3, 545 Burm. (cf.:sic equi dicuntur in frena redire, pulsi in terga recedere, Sulp. ad loc.): Cumis eam vidi: venerat enim in funus: cui funeri ego quoque operam dedi,
to the funeral, to take charge of the funeral, Cic. Att. 15, 1, B:se quisque eum optabat, quem fortuna in id certamen legeret,
Liv. 21, 42, 2:quodsi in nullius mercedem negotia eant, pauciora fore,
Tac. A. 11, 6:haec civitas mulieri redimiculum praebeat, haec in collum, haec in crines,
Cic. Verr. 2, 3, 33:Rhegium quondam in praesidium missa legio,
Liv. 28, 28; so,datae in praesidium cohortes,
Tac. H. 4, 35: hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus, to this effect or purport, Cic. Div. 2, 10, 25; cf. id. Fam. 9, 15, 4:haec et in eam sententiam cum multa dixisset,
id. Att. 2, 22:qui omnia sic exaequaverunt, ut in utramque partem ita paria redderent, uti nulla selectione uterentur,
id. Fin. 3, 4, 12:in utramque partem disputat,
on both sides, for and against, id. Off. 3, 23, 89: te rogo, me tibi in omnes partes defendendum putes, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10 fin.:facillime et in optimam partem cognoscuntur adulescentes, qui se ad claros et sapientes viros contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46:cives Romani servilem in modum cruciati et necati,
in the manner of slaves, Cic. Verr. 1, 5, 13; cf.:miserandum in modum milites populi Romani capti, necati sunt,
id. Prov. Cons. 3, 5:senior quidam Veiens vaticinantis in modum cecinit,
Liv. 5, 15, 4;also: domus et villae in urbium modum aedificatae,
Sall. C. 12, 3:perinde ac si in hanc formulam omnia judicia legitima sint,
Cic. Rosc. Com. 5, 15:judicium quin acciperet in ea ipsa verba quae Naevius edebat, non recusasse,
id. Quint. 20, 63; cf.:senatusconsultum in haec verba factum,
Liv. 30, 43, 9:pax data Philippo in has leges est,
id. 33, 30:Gallia omnis divisa est in partes tres,
Caes. B. G. 1, 1; cf.:quae quidem in confirmationem et reprehensionem dividuntur,
Cic. Part. Or. 9, 33: describebat censores binos in singulas civitates, i. e. for or over each state, id. Verr. 2, 2, 53; cf. id. ib. 2, 4, 26:itaque Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portorii nomine exegisse,
id. Font. 5, 9:extulit eum plebs sextantibus collatis in capita,
a head, for each person, Liv. 2, 33 fin.:Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium,
id. 32, 17, 2; cf.:Thracia in Rhoemetalcen filium... inque liberos Cotyis dividitur (i. e. inter),
Tac. A. 2, 67.—Of the object or end in view, regarded also as the motive of action or effect:3.non te in me illiberalem, sed me in se neglegentem putabit,
Cic. Fam. 13, 1, 16:neglegentior in patrem,
Just. 32, 3, 1:in quem omnes intenderat curas,
Curt. 3, 1, 21:quos ardere in proelia vidi,
Verg. A. 2, 347:in bellum ardentes,
Manil. 4, 220:nutante in fugam exercitu,
Flor. 3, 10, 4:in hanc tam opimam mercedem agite ( = ut eam vobis paretis, Weissenb. ad loc.),
Liv. 21, 43, 7:certa praemia, in quorum spem pugnarent,
id. 21, 45, 4:in id sors dejecta,
id. 21, 42, 2:in id fide accepta,
id. 28, 17, 9:in spem pacis solutis animis,
id. 6, 11, 5 et saep.:ingrata misero vita ducenda est in hoc, ut, etc.,
Hor. Epod. 17, 63:nec in hoc adhibetur, ut, etc.,
Sen. Ep. 16, 3:alius non in hoc, ut offenderet, facit, id. de Ira, 2, 26, 3: in quod tum missi?
Just. 38, 3, 4.—So, like ad, with words expressing affections or inclination of the mind:in obsequium plus aequo pronus,
Hor. Ep. 1, 18, 10:paratus in res novas,
Tac. H. 4, 32:in utrumque paratus,
Verg. A. 2, 61.—Of the result of an act or effort:4.denique in familiae luctum atque in privignorum funus nupsit,
Cic. Clu. 66, 188:paratusque miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret,
Tac. A. 2, 16: excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, Verg. A. 6, 42:portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum,
id. ib. 3, 533:populum in obsequia principum formavit,
Just. 3, 2, 9:omnium partium decus in mercedem conruptum erat,
Sall. H. 1, 13 Dietsch:commutari ex veris in falsa,
Cic. Fat. 9, 17; 9, 18:in sollicitudinem versa fiducia est,
Curt. 3, 8, 20.—Esp. in the phrase: in gratiam or in honorem, alicujus, in kindness, to show favor, out of good feeling, to show honor, etc., to any one (first in Liv.; cf. Weissenb. ad Liv. 28, 21, 4;5.Krebs, Antibarb. p. 562): in gratiam levium sociorum injuriam facere,
Liv. 39, 26, 12:pugnaturi in gratiam ducis,
id. 28, 21, 4:quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 13; cf. id. 35, 2, 6; 26, 6, 16:oratio habita in sexus honorem,
Quint. 1, 1, 6:convivium in honorem victoriae,
id. 11, 2, 12:in honorem Quadratillae,
Plin. Ep. 7, 24, 7:in honorem tuum,
Sen. Ep. 20, 7; 79, 2; 92, 1; Vell. 2, 41 al.—In the phrase, in rem esse, to be useful, to avail (cf.: e re esse;6.opp.: contra rem esse): ut aequom est, quod in rem esse utrique arbitremur,
Plaut. Aul. 2, 1, 10:si in rem est Bacchidis,
Ter. Hec. 1, 2, 27; 2, 2, 7:hortatur, imperat, quae in rem sunt,
Liv. 26, 44, 7:cetera, quae cognosse in rem erat,
id. 22, 3, 2; 44, 19, 3:in rem fore credens universos adpellare,
Sall. C. 20, 1; cf.:in duas res magnas id usui fore,
Liv. 37, 15, 7:in hos usus,
Verg. A. 4, 647.—To form adverbial expressions:7.non nominatim, qui Capuae, sed in universum qui usquam coissent, etc.,
in general, Liv. 9, 26, 8; cf.:terra etsi aliquanto specie differt, in universum tamen aut silvis horrida aut paludibus foeda,
Tac. G. 5:in universum aestimanti, etc.,
id. ib. 6:aestate in totum, si fieri potest, abstinendum est (Venere),
wholly, entirely, Cels. 1, 3 fin.; cf. Col. 2, 1, 2:in plenum dici potest, etc.,
fully, Plin. 16, 40, 79, § 217:Marii virtutem in majus celebrare,
beyond due bounds, Sall. J. 73, 5:aliter se corpus habere atque consuevit, neque in pejus tantum, sed etiam in melius,
for the worse, for the better, Cels. 2, 2:in deterius,
Tac. A. 14, 43:in mollius,
id. ib. 14, 39:quid enim est iracundia in supervacuum tumultuante frigidius? Sen. de Ira, 2, 11: civitas saepta muris neque in barbarum corrupta (v. barbarus),
Tac. A. 6, 42; cf.:aucto in barbarum cognomento,
id. H. 5, 2:priusquam id sors cerneret, in incertum, ne quid gratia momenti faceret, in utramque provinciam decerni,
while the matter was uncertain, Liv. 43, 12, 2:nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos,
so much, Verg. A. 6, 876:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27, 4; cf.:quaedam (aquae) fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24:viri in tantum boni, in quantum humana simplicitas intellegi potest,
Vell. 2, 43, 4:quippe pedum digitos, in quantum quaeque secuta est, Traxit,
Ov. M. 11, 71:meliore in omnia ingenio animoque quam fortuna usus,
in all respects, Vell. 2, 13:ut simul in omnia paremur,
Quint. 11, 3, 25:in antecessum dare,
beforehand, Sen. Ep. 118.—Sometimes with esse, habere, etc., in is followed by the acc. (constr. pregn.), to indicate a direction, aim, purpose, etc. (but v. Madvig. Gram. § 230, obs. 2, note, who regards these accusatives as originating in errors of pronunciation); so, esse in potestatem alicujus, to come into and remain in one ' s power: esse in mentem alicui, to come into and be in one ' s mind: esse in conspectum, to appear to and be in sight: esse in usum, to come into use, be used, etc.:III.quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem portum futurum intellegebant,
Cic. Verr. 2, 5, 38:ut portus in potestatem Locrensium esset,
Liv. 24, 1, 13; 2, 14, 4:eam optimam rem publicam esse duco, quae sit in potestatem optimorum,
Cic. Leg. 3, 17:neque enim sunt motus in nostram potestatem,
Quint. 6, 2, 29:numero mihi in mentem fuit,
Plaut. Am. 1, 1, 25; cf.:ecquid in mentem est tibi?
id. Bacch. 1, 2, 53:nec prius surrexisse ac militibus in conspectum fuisse, quam, etc.,
Suet. Aug. 16:quod satis in usum fuit, sublato, ceterum omne incensum est,
Liv. 22, 20, 6: ab hospitibus clientibusque suis, ab exteris nationibus, quae in amicitiam populi Romani dicionemque essent, injurias propulsare, Cic. Div. ap. Caecil. 20, 66: adesse in senatum [p. 914] jussit a. d. XIII. Kal. Octobr., id. Phil. 5, 7, 19.—Less freq. with habere: facito in memoriam habeas tuam majorem filiam mihi te despondisse, call or bring to mind, Plaut. Poen. 5, 4, 108:M. Minucium magistrum equitum, ne quid rei bellicae gereret, prope in custodiam habitum,
put in prison, kept in prison, Liv. 22, 25, 6:reliquos in custodiam habitos,
Tac. H. 1, 87.—So rarely with other verbs:pollicetur se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestatem,
Cic. Phil. 3, 4, 8. —In composition, n regularly becomes assimilated to a foll. l, m, or r, and is changed before the labials into m: illabor, immitto, irrumpo, imbibo, impello.—As to its meaning, according as it is connected with a verb of rest or motion, it conveys the idea of existence in a place or thing, or of motion, direction, or inclination into or to a place or thing: inesse; inhibere, inferre, impellere, etc. See Hand, Turs. III. pp. 243- 356.2.in (before b and p, im; before l, m, and r, the n assimilates itself to these consonants), an inseparable particle [kindred with Sanscr. a-, an-; Gr. a-, an; Goth. and Germ. un-], which negatives the meaning of the noun or participle with which it is connected; Engl. un-, in-, not: impar, unequal: intolerabilis, unbearable, intolerable: immitis, not mild, rude, etc. -
9 statuo
stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).I.Corporeally.A. 1.To set up, set in the ground, erect:2.ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:stipites statuito,
id. ib.:palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—To plant (rare):3. a.eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—Without specifying the place:b.ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):4. a.statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:b.siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:effigiem,
Verg. A. 2, 184:Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:statuantur arae,
Sen. Med. 579:aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:monumentum,
id. ib. § 70; so,in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—Poet. and in post-class. prose (rare):5.aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):B.Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—To cause to stand still, to stop (rare; cf.C.sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).II.Trop.A.To establish, constitute (= constituo).1.Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:2.statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—Jus statuere, to establish a principle or relation of law:3.ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):4.(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—With double acc., to constitute, appoint, create:B.Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.1.Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.(α).With dat.:(β).diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —With gen.:2.honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:3.hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —Finem, to assign or put an end to, make an end of:4.haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:5.quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):6.statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:C.Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.1.Of disputes, differences, questions, etc., between others.(α).With interrog.-clause:(β).ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —With de:(γ).ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—With de and abl. and interrog.-clause:(δ).si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—With contra:(ε).consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —With indef. obj., usu. a neutr. pron.:(ζ).utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—With de or super and abl.:(η).vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—Absol., mostly pass. impers.:(θ).ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—With cognoscere, to examine ( officially) and decide:2.petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:D. 1.numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:2.eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—With acc. (post-Aug.):3.remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—With dat. and acc. (not ante-Aug.):4.eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—With dat. and interrog.-clause:5. (α).cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):(β).considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:(γ).obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):(δ).in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—De capite, to pass sentence of death:E.legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;F.freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).1.With acc. and inf.a.In gen.:b.senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):c.cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—Esp. with gerund.-clause.(α).To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:(β).tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:2.manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—With ut:3.si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—With two acc. (= duco, existimo):omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):Dei,
Lact. 2, 16, 14:Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8. -
10 do [2]
2. do, dedī, datum, dare (altind. dádā-ti, er gibt, griech. δίδωμι), I) geben, reichen (Ggstz. accipere, annehmen, empfangen, reddere, zurück-, abgeben, remittere, zurück-, dagegenschicken, adimere, nehmen, ferre, davontragen, auferre, mit sich nehmen, entziehen, detrahere, entziehen, eripere, entreißen, poscere, fordern), I) alqd: A) eig.: I) die Hand od. mit der Hand geben, reichen, hergeben, herreichen, hingeben, hinreichen, darreichen, überreichen, schenken, dare (alci) manum, Ov. u. Quint.: dare dextram, Nep. (vgl. dextra unter dexter): alci primum digitum, Catull.: alci assem, Phaedr.: (alci) librum, Hor. u. Nep.: poculum veneni, Cic.: frumentum plebi, Vell.: alci triremem, Nep.: populo Romano hunc vestitum atque arma, Cic.: (alci) viaticum, Plaut. u. Plin. ep.: alci vinum, Verg. – m. Ang. von wo? u. dgl., ut quodcumque opus esset sciret unde daret et meminisset atque annotaret quid et quando et cui dedisset, Col. 12, 3, 4: pretium dedit. Cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? Cic. Rosc. Am. 74: de pane tuo da esurienti et de vestimentis tuis nudis, Ambros. de Tob. 4. – m. Ang. auf welchem Wege? alci per fenestras gladium, Nep. Dion. 9, 6. – m. Ang. wofür? praemium pro pietate, Cic.: cum praemia mihi tanta pro hac industria sint data, Cic. – m. Ang. als was? durch Acc., dextram fidei suae pignus, Curt. 8, 12 (43), 10: pabula utilitatis eorum praemia (als B.) causā, Lucr. 5, 867: merces mihi gloria detur, Ov. fast. 3, 389: od. durch Partiz. Fut. Pass., alci librum ad alqm perferendum dare, Cic. ad Att. 2, 1, 1: saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis, gab zu bestellen, Ov. met. 14, 707. – m. Ang. zu welchem Zweck? fruges in (zur) segetem, Acc. tr. 672. Hyg. fab. 2. – quid do m. folg. ne u. Konj., was gäbe ich darum, daß usw., Sen. contr. 9 (3), 26. § 11 u. 12. Insbes.: a) Geschenke od. Mitgift od. als (zum) Geschenk od. zur Mitgift geben, bescheren, überreichen, schenken, dare donum, Ter. u. Cic.: alci dona, Plaut.: dona amicis ceterisque pro cuiusque merito, Curt.: (alci) munus, Verg. u.a.: dotes, Nep.: paulum des crebro, Nov. com. fr.: ut haberet quod statim daret, Nep.: si suum munus qui dedissent (die Geber) adimere vellent, Liv. – m. Ang. als was? alci canem munus (als G.), Ov.: alqd (alci) dotem (als M.), Komik. – mit Ang. zu welchem Zweck? maestas munus in (zu) exsequias, Tibull. 2, 4, 44. – m. Ang. wozu? durch Dat., alci alqd dono, Ter. u. Nep.: muneri alqd, Nep. u. Quint.: doti alci alqd, Nep. – quod praesens tamquam in manus datur iucundius est, Geschenke, die uns gleichsam bar in die Hand gedrückt werden, Cic. de off. 2, 60. – absol., illos qui dant, eos derides, Plaut.: prior ad dandum qui est, Ter. – Partiz. subst., α) dāns, antis, m., der Geber, Hor. ep. 2, 1, 246. – β) datum, ī, n., die Gabe, das Geschenk, Sing. bei Augustin. solil. 18, 5 (Liv. 22, 10, 3 Glossem); Plur. bei Plaut. asin. 166 u. Pseud. 306. Ov. met. 6, 463. Prop. 3, 15, 6.
b) den Göttern, Manen od. übh. jmdm. ein Weihgeschenk, Opfer u. dgl. geben, bringen, darbringen, weihen, opfern, α) den Göttern, munera, Ov.: Apollini donum, Nep.: Apollini signa inaurata, Liv.: alci templum, Ov.: alci victimam, porcam, Ov.: alci piaculum porco, Macr.: sacra piaculaque apud lucum Dianae per pontifices, Tac.: more Romano suovetaurilia, Tac.: exta deo, Ov.: exta perperam, Liv.: tus, Ov.: tura, Tibull.: divis tura benignis, Hor.: tura focis vinumque, Ov.: Oceano libamenta, Iustin. – β) den Manen u. Toten, inferias manibus, Ov. u. Suet. (vgl. inferiae): germanae iusta ante suae, Ov. – γ) jmdm.: alci lacrimam od. lacrimas, Ov.: o quantum patriae sanguinis ille dedit! Ov.
c) Briefe usw. jmdm. geben, u. zwar; α) jmdm. (zur Bestellung) geben, einhändigen, mitgeben, litteras od. epistulam alci, Cic.: alci litteras ad alqm, Cic.: datis iam epistulis diem commutare, Cic.: erit cotidie cui des, du wirst ja täglich Gelegenheit finden, Cic. – β) jmdm. geben = an jmd. abgeben, jmdm. einhändigen, alci litteras, Cic.: epistulam accubanti in convivio, Nep. – γ) (v. Briefschreiber) an jmd. geben, senden, absenden, tres epistulae eodem abs te datae tempore, Cic.: litteras ex Trebulano a Pontio, Cic.: litteras Trallibus (zu T., von T. aus), Cic.: ut quo dem (wir: wohin ich adressiere) posthac litteras sciam, Cic.: litteras publicas sine subscriptione ad alqm dare, Suet.: ante lucem V III. Kal. litteras ad alqm, Cic.: discedens dabo ad te aliquid, Cic.: data pridie Kal. Decembr., Cic.: datum VI. Id. Ian., Cic.
d) Geld usw. (u. übtr. Strafe) geben, beitragen, zahlen, bezahlen, auszahlen, entrichten, für jmd. od. etw. ausgeben, α) eig.: symbolam, Ter.: aes u. aera, Hor. u. Ov.: pecuniam, Cic.: decies centena huic parco, Hor.: quantum quisque daret, Nep.: huic aliquid paulum prae manu, Ter.: dic, quid vis dari tibi in manum? Ter. – mit Ang. als was? alci magnam pecuniam mutuam, Cic. ad Att. 11, 3, 3: huic salarium (als B.) de nostro privato aerario annuos frumenti modios tria milia, Treb. Poll. Claud. 14, 3. – m. Ang. woher? pecuniam a se, Plaut, trin. 182 (vgl. im folg. aus Monum. Anc.): omnia ex sua re familiari, Nep. Att. 7, 1. – m. Ang. wofür? pecuniam pro praediis a se, Monum. Anc. col. I, 1, 19. p. LXVIII ed. Momms.: quantum pro Caesaris ipse avolsa cervice daret, Lucan. 8, 11: cogitans et in pontibus pro transitu dari, Passierzoll gegeben werde, Sen. de const. sap. 14, 2. – m. Ang. wozu? durch Dat., dare milia terna macello, Hor. sat. 2, 4, 76. – Partiz. subst, data, ōrum, n., die Ausgaben (Ggstz. accepta, die Einnahmen), ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. de amic. 58. – β) übtr., Strafe usw. geben, dare poenas, Str. leiden, bestraft werden (Ggstz. poenas accipere, büßen lassen, bestrafen), Cic. u.a. (s. poenadas Nähere): d. damnum, s. damnum: pretium pro noxa, Liv. Andr. fr.: Novio Prisco et Glitio Gallo data exsilia, traf das Los der v., Tac.: daturos quod Lars Tolumnius dedisset responderi iussit. Liv.
e) einen Stoff spenden, liefern, volucres mella daturae, Ov. fast. 5, 271: nec scombris tunicas (Hüllen zum Einpacken) dabis molestas, Mart. 4, 86, 8: u. so et laxas scombris saepe dabunt (Volusi annales) tunicas, Catull. 95, 8: im Bilde, materiam dare invidiae, Cic. Phil. 11, 21: materiam omnem sermonem eorum, qui de te detrahere vellent, Statium dedisse, Cic. ad Q. fr. 1, 2. 3.
f) als publiz. t.t., dem Richter die Stimmtäfelchen einhändigen, an die Richter austeilen, tabellam dare de alqo, Cic.: alci dare in iudicando litteram salutarem od. tristem (ein Stimmtäfelchen mit A = absolvo, od. mit C = condemno), Cic.: tabellae ministrabantur ita, ut nulla daretur UTI ROGAS, Cic.
g) als t.t. des Brettspiels, dare calculum, einen Stein ziehen (Ggstz. reducere, zurückziehen), Cic. Hortens. fr. 60 M. Quint. 11, 2, 88.
h) eine Klageschrift abgeben, einreichen, dare libellum, s. libellus.
i) (v. Reiter, Wagenlenker) die Zügel schießen lassen (Ggstz. premere), dare lora, Verg.: frena, Ov.: laxas habenas, die Z. verhängen, Verg.
k) Speisen auf die Tafel geben, setzen, aufsetzen, austragen lassen, vorsetzen, partem ceteram (carnium) mensis, Ov.: alci turdum, Hor.: semesi lardi frusta, Hor.: absol., quid dem? quid non dem? renuis tu, quod iubet aster, Hor.: ›sume, catelle‹, negat; si non des, optat, Hor.
l) Nahrung usw. od. zur Nahrung usw. reichen, α) übh., alimenta lactis puero, Ov.: u. (übtr.) ali menta igni, Curt.: de mensa sua ossa, Phaedr. – m. Ang. wozu? durch Dat., alqd esui dare, Plin.: potioni dare aquam, Cels. – m. Infin., dare bibere, Plaut. u. Cato: bibere da usque plenis cantharis, Plaut. – β) Arznei usw. reichen, geben, eingeben, beibringen, pueris absinthia taetra, Lucr.: abrotonum aegro, Hor.: aliquid potionis, Plaut.: alci potionem, Cels. u. Quint., potiones, Scrib.: alci medicamentum, Cels. u.a.: patri soporem, Nep.: alci venenum, Curt. u.a. (vgl. venenum).
m) eine Mahlzeit, Festlichkeit geben, anstellen, veranstalten, alci cenam, Komik., Cic. u.a.: alci epulum, Cic. u.a. (dah. dans epulum, der Gastgeber, Sen.): alci epulas, Tac.: (alci) prandium, Cic. u.a.: nataliciam in hortis, Cic.: exsequias, Ov.: ludos, Suet.: munus (gladiatorium), s. mūnus: fabulam, zur Aufführung bringen, Ter. u. Cic.: so auch Menandri Phasma, Ter.
n) einen Schlag geben, Wunden beibringen (Ggstz. accipere, ferre), dare alci alapam, Vulg., colaphum, Spart.: (alci) vulnus, vulnera, Ov. u.a. (vgl. vulnus).
o) etw. einer Sache übergeben, überlassen, preisgeben, corpus quieti, Acc. fr.: ventis colla comasque, Verg.: undis latus (v. Schiffe), Verg.: boum caesorum membra palato, Ov.: telo pectus inermum, Verg. – bes. vela dare ventis, die Segel den Winden überlassen, preisgeben, Verg. u.a.: ebenso dare classem ventis, Pacat. pan. – u. vela od. lintea dare (die Segel richten) m. Advv. u. dgl., s. 1. vēlumu. linteum.
p) wohin geben, bringen, legen, tun, werfen, α) m. Advv., scripta foras, herausgeben, Cic. ep.: alqd praeceps (bildl. = in Gefahr bringen, famam), Tac.: retro capillos, Ov.: iugulum retro, Cels.: arida circum nutrimenta, Verg.: d. pessum, s. 1. pessum. – β) m. Dat., bald = auf etw. od. in etw. werfen, vagae arenae ossibus particulam, Hor.: ignibus ista, Prop. – bald = in etw. legen, corpus tumulo, Ov.: urnae ossa, Pers. – bald = etw. an od. um etw. legen, einer Sache anlegen, brachia collo, Verg.: brachia nitidis virginibus, Hor.: alci rei frenos (bildl.), Liv. 34, 2, 13: posti florida serta, Tibull.: septena fila lyrae, Ov.: picta carinae vela (poet. = die Segel aufhissen), Ov. – γ) m. Praepp.: αα) m. in od. m. circum od. m. super u. Akk., funera in altos rogos, Ov.: in fluvios gelidos ardentia morbo membra, tauchen, Lucr.: pleraque secum in profundum, stürzen lassen, Curt.: in aurem castoreum cum aceto, Cels.: id in suam sedem, in seine gehörige Lage, Cels.: Tyrias circum illota toralia vestes, breiten um usw., Hor.: alteram fasciam ab altera parte super caput, führen, Cels.: u. so a (von) sinistro (iugulo) ad (bis zu) dextram alam rursusque sub ala sana (unter der gef. A. durch) fasciam d., Cels. – ββ) m. ad u. Akk., ad intortos brachia funes, ausstrecken nach usw., Ov. met. 3, 679.
q) m. prädik. Acc. des Adi. = etw. so u. so geben, stellen, saepe dabis nudum latus, Tibull. 1, 4, 52.
2) ein Zeichen (Kennzeichen, Merkmal) mit der Hand, mit einem Blasinstr. od. sonstwie geben, s. sīgnum, indicium, nota.
3) die Kehle, den Nacken, den Rücken geben, hinreichen, reichen, hinhalten, iugulum (alci), Cic.: alci cervices, Cic.: cervicem ad ictum alcis, Vell.: cervices crudelitati nefariae, bildl. = sich fügen od. schmiegen unter usw., Cic.: terga verberibus, Pacat. pan. 30, 5. – insbes., als milit. t.t. u. übtr., terga dare, den Rücken wenden, fliehen, s. tergum.
4) den Mund, einen Kuß geben, dare (alci) oscula, Ov. (vgl. osculum): alci basium, Petron., basia mille, Catull.: alci savium, Komik, u. Cic.
B) übtr.: 1) geben, gewähren, verleihen, bestimmen, erweisen, a) übh.: α) im guten Sinne: da, nate, petenti, quod etc., Verg.: quod petis a nobis, obrutus ille dabit, Ov.: dare alci somnum (v. der Arbeit), Ov.: (alci) quietem, Cic. u. Curt.: requiem terrae, Ov.: tres horas exercitui ad quietem, Caes.: alci vitam, Cic.: his lacrimis vitam, schenken, Verg.: dare beneficia (Ggstz. reddere od. accipere), Cic. u. Sall.: merita (Ggstz. accipere), Cic.: alci civitatem (das Bürgerrecht), Vell.: nomen alci, Hor., alci rei, Liv. (vgl. nomen): alci cognomen pingui, Hor.: alci od. facto impunitatem, Iustin.: servis libertatem, Iustin.: honores, Hor.: alci caelestes honores, Curt.: alci od. huic consilio palmam, Cic. u. Ter.: alci pro tantis meritis honoris coronam, Nep.: alci caelum, Ov. u. Curt., aditum ad caelum, Cic.: alci victoriam, s. victōria: hanc gratiam, Ter.: alci multa solacia, Cic.: alci laetitiam, Cic.: soli et lunae divinitatem, Cic.: precibus eventum vestris, Liv.: mobilibus decorem naturis, Hor.: famam rebus, Pacat. pan.: novum his erroribus orbem, Tibull.: alci veniam, s. venia. – datum hoc nostro generi est, ut etc., es ist Bestimmung unseres G., daß usw., Liv. 10, 28, 13. – m. folg. Infin., est cui cognomen corvus habere dedit, Prop. 3, 11, 64: mihi multa vetustas scire dedit, Ov. met. 14, 696: u. so auch Lucan. 6, 775. Pers. 5, 104. – Partiz. subst., dāns, antis, m., der Geber (Ggstz. accipiens, der Empfänger), si summa petantur, et dantem et accipientem praegravatura, Liv. 35, 42, 14. – β) im üblen Sinne, jmdm. etw. bescheren, einbrocken, heimgeben (s. Brix Plaut, capt. 463. Lorenz Plaut. Pseud. 151. p. 94, b. Spengel Plaut. truc. 2, 8, 4), observa quid dabo, Plaut.: specta quid dedero, Plaut.: sic datur, da hast du deinen Lohn! Plaut.; od. so wird's gelohnt! da haben wir's! Plaut.
b) insbes.: α) v. den Göttern: quod boni di mihi danunt, Plaut.: dato quae precamur tempore sacro, Hor.: si di dare cuncta potestis, Ov.: hoc tantum boni, quod vobis a dis immortalibus oblatum et datum est, Cic.: d. alci augurium, Ov.: nobis victoriam, Liv.: alci mentem, ut faciat huic insidias, Cic. – m. folg. Infin., di tibi dent captā classem reducere (al. deducere) Troiā, Hor. sat. 2, 3, 191: u. so Lucr. 3, 1028. Verg. Aen. 1, 79 u.ö. Ov. met. 1, 486 u.ö. Plin. ep. 6, 16, 3. – m. folg. ut u. Konj., quod nostrae aetati dii dederunt, ut videremus, Liv. 1, 19, 3: u. so Liv. 1, 54, 5; 30, 12, 12. – m. folg. ne u. Konj., da femina ne sim, Ov. met. 12, 202: u. so ibid. 12, 206.
β) v. Schicksal usw., Cinarae breves annos fata dederunt, Hor.: ea fato quodam data nobis sors est, ut etc., Liv.: principatum fato dari, Suet.: quotiens fortuna contra daret, Tac. – m. folg. Infin., si vivere nobis fata diu dederint, Ov. met. 7, 692: u. so ibid. 14, 843. Sil. 13, 144: v. der Parze, Hor. carm. 2, 16, 39. – m. folg. ut u. Konj., quod mihi si tantum fata dedissent, ut etc., Prop. 2, 1, 17: u. so Plin. ep. 8, 18, 5. – absol., si fors dedit, Calp.: sat patriae Priamoque datum est, ist geschehen für usw., Verg.
γ) v. der Natur, verleihen, oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit, Cic.: illis maiorem natura modum dedit, his breve pondus, Hor.: leges, quae naturā sunt omnibus datae, Quint.: noli affectare quod tibi non est datum, Phaedr.: quod paucis datum est, Plin.: pennis non homini datis, Hor. – m. folg. Infin., varieque datum sit membra movere, Lucr. 4, 875: si modo senescere datum est, Plin. ep. 3, 1, 1; vgl. Hor. ep. 1, 1, 32.
2) ein Geschäft, einen Auftrag, ein Amt usw. jmdm. geben, übergeben, zuteilen, erteilen, übertragen, überweisen, a) ein Geschäft, einen Auftrag, dare alci negotium, s. negōtium; alci mandata, s. mandātum. – u. bl. dare alci m. folg. Infin., datum (es wurde der Auftrag gegeben) posthac C. Cassio deducere iuvenem ripam ad Euphratis, Tac. ann. 12, 11. – b) ein Amt usw., dare alci potestatem, imperium, legationem u. dgl., s. potestāsusw.: dare alci fasces, Cic. u. Hor.: alci summam imperii, Nep.: alci provinciam, Cic.: alci Cappadociam, Nep.: alci regnum, Eutr.: alci diadema, Curt.
3) einen Ort, eine Zeit usw. jmdm. anweisen, zuweisen, bestimmen, alci sedem inter inferos, Suet.: alci locum in theatro, Suet.: alci locum in theatro inter viatores tribunicios, Tac.: eum locum colloquio, Liv.: media acies Ubiis Lingonibusque data, Tac.: mille pedes in fronte, trecentos in agrum, Hor.: requiem modumque voce remis, gebieten, Ov.: detur nobis locus, hora, custodes, Hor.: nuptiis hanc diem, Pacuv. fr.: relicum noctis utrimque quieti datum, Liv.
4) etw. bieten, α) darbieten, praeclare convenit, aut da melius, Cic.: accipio quod datur, Cic. – β) anheimgeben, ultionem privato odio magis quam publicae vindictae, Vell. 2, 7, 6.
5) Zeit, Studium usw. einer Sache widmen, auf etw. verwenden, α) m. Dat.: corpori omne tempus, Cic.: agris tempus, Pacat. pan.: lucis partem ultimam mensae, Ov.: noctem somno, Ov.: prima tempora illis, Ov.: aestivos menses reliquos rei militari, hibernos iurisdictioni, Cic.: reliquam partem diei tribunali, Plin. ep.: studiis annos septem. Hor.: iis artibus a primis temporibus aetatis studium suum, Cic.: ingenium illustre altioribus studiis, Tac.: u. insbes., operam dare m. Dat. (wem?), s. opera. – β) m. ad od. in u. Akk., aliquid temporis ad ludum aetatis, Cic.: plus in hoc studii, Quint.
6) einräumen = zugeben, zugestehen, das Zugeständnis machen, willfahren, nachlassen, a) übh.: id gratiae, Liv.: id misericordiae, Cic.: id precibus Artabani, Tac.: hoc precibus meis, Curt.: consanguinitati hoc, ut etc., Liv.: aliquid famae, Hor.: multa famae, Sen.: quantum autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, Cic.: nihil neque gratiae dari neque de iure patriae decīdi posse, Iustin.: m. folg. ut u. Konj., dabat et famae (auch der öffentlichen Meinung tat er es zuliebe), ut etc., Tac. ann. 1, 7. – b) als philos t.t., einräumen, zugeben, zugestehen, si das hoc, Hor.: da supremum tempus, nimm das äußerste Lebensziel an, Cic.: id quoque damus et libenter quidem, Cic.: quem tibi hoc daturum putas? Cic.: quae dederam supra relego (nehme ich zurück), Pers. – m. folg. Acc. u. Infin., Cic. Acad. 2, 50; de fin. 2, 86; Verr. 3, 218. Lucr. 3, 539. Hor. sat. 1, 4, 39. – m. folg. ut u. Konj., da nunc, ut crimine manifesto prematur dux bonus, Quint. 12, 1, 43. – c) als publiz. t.t., v. Behörden, bewilligen, zugestehen, überlassen, gewähren, anordnen, dare alci senatum, Sall. u.a.: alci contionem, Cic.: iudicium iniuriarum, actionem rei, Cic.: alci pacem, Liv. u.a.: foedus et amicitiam, Sall.: alci indutias, Liv. (s. indūtiaedas Nähere). – bes. v. Prätor, dessen Vefugnis ist do (ich gewähre, näml. Klagen, Rechte), dico (ich spreche, näml. das Urteil), addico (ich spreche zu, näml. das Eigentum), Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14. – d) obszön, leisten, quod nec das et fers saepe, facis facinus, Catull. 110, 4: quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis, Cic. fr. bei Suet. Caes. 49, 3: absol., nulla est poscendi, nulla est reverentia dandi, Prop. 3, 13, 13.
7) einräumen = gestatten, zugestehen, bewilligen, überlassen, lassen, dare locum, spatium, viam, aditum, accessum, ascensum u. dgl., dare otium, tempus u. dgl., dare copiam, potestatem, facultatem, occasionem, optionem u. dgl., dare usum, usuram, s. alle diese Substst. – dah. dare m. Infin., da mihi fallere, Hor. ep. 1, 16, 61: u. so Iuven. 14, 30. Amm. 16, 12, 11. – dare (alci) m. ut u. Konj., Cic. Acad. 1, 24; ad Att. 14, 13. litt. A. § 3. Liv. 41, 8, 9. Tac. ann. 3, 69. – m. bl. Konj., Orest. tr. 15. – u. datur, es wird od. ist verstattet, erlaubt, man darf, man kann, m. Infin., Verg. Aen. 1, 409. (u.a. Dichter). Quint. 10, 7, 22. Plin. ep. 1, 10, 5. Tac. ann. 3, 67: m. folg. ut u. Konj., Tac. ann. 2, 53 u.a.: m. folg. ne u. Konj., Tac. ann. 3, 23. – absol., coëant in foedera dextrae, quā datur, Verg.: in quantum praeumbrante imperatoris fastigio datur, clarus, Tac. ann. 14, 47 in.
8) alci m. prädik. Dat. (zu), zu od. als etw. anrechnen, in den Redensarten laudi, vitio, crimini dare od. dari, s. 1. laus, vitium, crīmen.
9) einem Zustande aussetzen, preisgeben, überlassen, anheimgeben, dare alqd exitio, Lucr.: summas arces Italûm excidio, Verg.: urbem excidio ac ruinis, Liv.: captum oppidum praedae, Liv.: alia oblivioni aut neglegentiae, Liv. – m. in u. Akk., in praedas stantem urbem, Sil. 1, 455.
10) m. in od. ad u. Akk., a) in eine Lage usw. bringen, stellen, alqd in conspectum, zur Schau stellen, Curt.: alqd in medium, der Öffentlichkeit übergeben, verraten, Lucr.: alqd ad populi partes, der Teilnahme des V. eröffnen, Cic. – b) in einen Zustand versetzen, in splendorem bullas has foribus nostris, Plaut. asin. 426.
11) m. prädik. Partiz. Perf. od. Gerundivum, übergeben, darbieten, überlassen, lassen, Caere intactum inviolatumque crimine belli hospitio Vestalium cultisque diis darent, Liv. 7, 20, 7. – d. vineas colendas, Eutr.: diripiendam urbem, Cic.: laceranda suae viscera matri, Ov.: id alci cogitandum, zu bedenken geben, Cic.: tantas res alci scribendas, Cic.: librum ipsi legendum, Nep.: omnia in medium discenda, allen zum Lernen darbieten, Ov.
II) alqm (auch corpus, membra, animum): A) eig.: 1) im allg., geben, überweisen, hanc mi in manum dat, sie legt unsere Hände ineinander, Ter. Andr. 297: alqm dare mancipio, s. mancipium.
2) wohin bringen, infans aliorsum (anderswohin, aus dem Hause) datus, Gell. 12, 1, 22: alqm in hanc domum, Ter. eun. 365: hostem in medium, in die Mitte nehmen, einschließen, Lucan. 7, 366. – od. wohin stecken, m. Dat., catenis fatale monstrum, Hor. carm. 1, 37, 20: mollibus ora capistris, Verg. georg. 3, 188: m. in u. Akt., alqm in caveam, Plaut. capt. 124. – od. wo hinein tauchen, in fluvios gelidos ardentia morbo membra, Lucr. 6, 1171. – od. wohin strecken, stürzen, maerore dari in lectum, Lucr.: u. dare alqm ad terram, Plaut. u. Suet.: alqm in terram, Lucr.: alqm praecipitem ad terram, Liv.: u. bl. dare alqm praecipitem, zu Falle bringen, Ter., od. aus dem Hause werfen, Ter. (vgl. bildl., postea ambitione praeceps datus est, kam zu Falle, Sall. Iug. 63, 6): eoque ictu me ad casum dari, zum Falle gebracht werden, Acc. fr.
3) jmd. (einem) in irgend einer Eigenschaft geben, a) geben = beigeben, stellen, vatem, Hor.: duos collegas, Nep.: alci uxorem, s. uxor: comites, Curt.: duces itineris de captivis, Curt.: obsides (alci), Caes.: milites, Eutr.: nullum militem dare posse, Liv.: dare arbitrum, Cic.: iudicem, praedem, testem, vadem, s. iūdex, 1. praes, 1. tēstis, 1. vas: alci custodem et paedagogum, Sen.: alci tutorem, Eutr.: alci successorem, Suet.: alqm alci in consilium, Nep.: dabo, cui credas, Tac. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu usw.), alqm comitem, Curt.: Phrygias catervas comites, Lucr.: alqm arbitrum inter etc., Cic.: libertinum militem, Vell.: obsidem filium, Eutr.: alqm alci coheredem, Suet.: alqm alci successorem, Suet. u. Iustin.: alqm vicarium, Traian. in Plin. ep. – im Passiv m. dopp. Nom., Hadrianus decemvir litibus iudicandis datus, Spart.: u. im Abl. absol. m. dopp. Abl., dato adiutore Pharnabazo, Nep. Con. 4, 2. – b) geben, verleihen, übergeben, anvertrauen, alci cognatos (v. der Natur), Hor.: natam od. filiam genero, Verg. u. Ov.: infantem nutrici, Ov.: alqm grammatico, Capit.: u. poet., fidibus divos puerosque deorum, Hor. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alci alqm virum (zum M. = zum Gatten), Ter.: alqm alci socerum, Ov.: nobilem virginem servo suo pelicem, Curt. – m. 1. Supin., dare alqam alci nuptum, eine an jmd. verheiraten, Komik., Nep. u.a. (s. Drak. Liv. 1, 49, 9). – u. alqm alci m. Gerundiv, dilaceranda feris dabor alitibusque, Catull.: datur mihi custodiendus, Afran. fr.: exsulibusne datur ducenda (wird hingegeben, um sie als Frau heimzuführen) Teucris? Verg. – zugl. m. dopp. Acc., equites pignora (als U.) pacis custodiendos Luceriam, Liv. 9, 15, 7.
4) jmdm. geben = über jmd. setzen, an die Spitze stellen von usw., Albanis regem, Eutr.: Orienti Caesarem, Eutr.: principem Romanae rei publicae, Spart. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alqm tribunum quintae legioni, Treb. Poll.: trecentos exsules iudices rectoresque civitati, Iustin.: im Passiv mit dopp. Nom., leviter armatis dux (als A.) datus est Mullinus, Curt. B) übtr.: 1) in ein Verhältnis, eine Lage geben, hingeben, illam sine dote in tantas divitias (in ein so reiches Haus), Plaut.: filiam in sortem, der Losung unterwerfen, zum Losen stellen, Suet.: alqm in adoptionem, zur A. entlassen, Quint.: in adoptionem od. in familiam alcis dari, von jmd. adoptiert werden, Vell.: alqm aut vivum aut mortuum in potestatem, Liv.: alqam in matrimonium, zur Frau geben od. geben wollen (anbieten), Caes. u. Liv.: alqm in omnem memoriam, dem ewigen G. übergeben, Sen.
2) jmd. in eine schlimme Lage bringen, alqm in praeceps (Gefahr), Liv.
3) jmd. in einen andern äußern od. innern Zustand versetzen (s. Brix Plaut. capt. 959), alqm in ruborem dare totum, Plaut.: alqm in timorem, Plaut.: animum in luctus, in Tr. versenken, Ov.: alqm ad languorem, Komik.
4) jmd. einem Zustande überlassen, placido sua corpora somno, Ov. met. 6, 489: caput et ceterum truncum sepulturae, begraben, Suet. Galb. 20, 2.
5) jmd. einem Zustande aussetzen, preisgeben, im Passiv = anheimfallen, alqm tormentis, Capit.: alqm exitio, Lucr. u. Ov.: alqm morti, Hor.: catervatim morbo mortique dari, Lucr.: alqm neci, Acc. fr. u. Verg.: alqm leto, Enn. fr., Pacuv. fr., Ov. u.a. ( leto datus auch Cic. de legg. 2, 22 im archaist. Gesetzstil): fortia corpora leto, Verg. – m. ad u. Akk., alqm ad iniurias alcis, Cic.
6) jmd. in einen Zustand nötigen, hostes in fugam, zur Fl. nötigen, in die Fl. schlagen, Caes.: Sestum incolentes in deditionem, zur Üb. zwingen, Liv.
III) dare se (u. im Passiv dari), v. Pers.u.v. Lebl., A) eig.: 1) sich in den Bereich jmds. od. einer Örtl. begeben, sich jmdm. od. wo zeigen, det mihi se, käme er nur in meinen Bereich, mir zu nahe, Ov. met. 12, 12, 594: mi ipsum iam dudum optabam te dari, daß ich dich antreffe, Ter. heaut. 758: dare populo se et coronae, Cic. Verr. 3, 49: da te urbi, da te curiae, zeige dich in der St., zeige dich in der K., Vopisc. Florian. 16 (6), 5: non aequo dare se campo, sich nicht in das Blachfeld wagen, sich nicht zum Kampfe stellen, Verg. Aen. 9, 56: spumantem dari votis optat aprum, in seinen Jagdbereich komme, anlaufe, Verg. Aen. 4, 158. – mit in u. Akk., se in medias acies, mitten hinein in das Heer treten, Verg. Aen. 12, 227. – m. prädik. Acc., da mihi te talem, zeige dich (erscheine mir) als solcher, Ov. met. 3, 295.
2) sich dem Feinde ergeben, dare se ultro, Amm. 15, 2, 60: sponte se propriā, Amm. 17, 2, 3.
3) sich wohin begeben, werfen, stürzen, m. Advv., se intro, Cic. Caecin. 13: se super (sc. in ignem), Verg. Aen. 4, 606: exinde se ilico protenam, Plaut. Curc. 363: dari alci obviam, begegnen, Ter. adelph. 311: v. Lebl., hāc se foras, Lucr. 1, 1105 (1113). – m. Dat., pedibus se protinam, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Naev. com. 35. – sese fluvio, Verg. Aen. 11, 565: u. (im Bilde) se civilibus fluctibus, Nep. Att. 6, 1. – m. Praepp., sese in pedes, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Plaut.: se in viam, Cic.: e scopulo se in pontum, Ov.: se iactu aequor in altum, Verg.: v. Lebl., dabit se in tormenta vita beata, wird mit auf die Folter gehen, Cic. Tusc. 5, 80. – zugl. m. prädik. Nom. od. Acc., praeceps saltu sese dedit in fluvium, Verg.: semet ipsi in pelagus ex certa rupe praecipites dant, Mela: quo nunc me praecipitem darem, Ter.: hic se praecipitem tecto dedit, Hor.: dare se (alci) obvium, jmdm. entgegenkommen, -treten, Liv. 1, 16, 6, u. in den Wurf kommen = einfallen (v. Versen), Macr. 5, 3, 1: u. so (v. leb. Wesen) obvium dari, entgegen-, in den Wurf kommen, Liv. 26, 27, 12.
4) sich einer Sache hingeben, α) tätig, v. Pers., an etw. teilnehmen, dare se convivio, Suet. Caes. 31: se haec in bella, Verg. Aen. 12, 633. – β) passiv, v. Schiffen, vento dare se, vor dem W. fahren, Caes. b.G. 3, 13, 9.
B) übtr.: dare se, 1) sich fügen, sich hingeben, da modo te, Ov. her. 15, 57 R. (16, 161): dent modo se superi, seien mir gnädig, Sil. 3, 150: si se dant, wenn sie sich fügen, d.i. empfänglich sind, Cic. de or. 2, 187.
2) sich zeigen, sich finden, sich darbieten, sich einstellen, v. Lebl., quocumque tempore se dabunt vires, Verg. Aen. 4, 627: an nesciebas, quam eius modi homini raro tempus se daret? sich die Gelegenheit uns bietet, Plaut. Bacch. 676: uni se ex Sabinis fors dare visa est privato consilio imperii recuperandi, Liv. 1, 45, 3.
3) sich jmdm. hingeben, ergeben, sich an jmd. anschließen, jmdm. zu Willen sein, sich in jmds. Willen fügen, se alci, Komik., Cic. u.a.: se regibus, Cic.: se legionibus, Tac. – m. prädik. Acc. des Gerundiv, demus nos huic excolendos (zur Ausbildung), Cic. Tusc. 4, 84. 4) sich einer Lage, einem Zustande hingeben, überlassen, dare se somno, Cic.: se quieti, Caes. u. Plin. ep.: iterum se quieti et somno, Val. Max. (dah. im Passiv quieti datus, eingeschlummert, Arnob. 2, 21): se fugae, sich auf die Fl. begeben, Cic.: se gemitui, Cic. – m. in u. Akk., sese in fugam, Fersengeld geben, Cic. Verr. 4, 95: se in casum irrevocabilem, Liv.: se rempublicamque in casus, Tac. – m. ad u. Akt., se ad lenitatem, Milde eintreten lassen, Cic. ep. 13, 1, 4.
5) sich in etw., bes. in ein Verhältnis einlassen, in etw. eintreten, treten, dare se in sermonem, Comic. fr. bei Cic.: familiariter se in eorum sermonem insinuare ac dare, Cic.: dare se in consuetudinem sic, ut etc., Cic.: bene penitus in istius familiaritatem sese dare, Cic.: u. dare alci se in adoptionem, sich von jmd. adoptieren lassen, Suet.
6) sich einer Sache ergeben, hingeben, widmen, sich an etw. machen, sich auf etw. legen, α) m. Dat., se labori et itineribus, Cic.: se duritiae, Nep.: se rei familiari vitaeque rusticae, Cic.: se voluptatibus, Turpil. fr. u. Cic.: se iucunditati, Cic.: se historiae, Cic.: se philosophiae, Capit.: se huic generi litterarum, Cic.: se auctoritati senatus, das A. des S. zu sördern suchen, Cic.: mit prädik. Acc. eines Adi., se totos libidinibus, Cic. Tusc. 1, 72: des Gerundivi, non se luxu neque inertiae corrumpendum dare, Sall. Iug. 6, 1. – β) m. in u. Akk., in eam exercitationem ita se studiose, ut etc., Cic. Tusc. 1, 7. – γ) m. ad u. Akk., se ad συντάξεις, Cic. ad Att. 15, 14, 1. – bes. m. ad u. Akk. des Gerundii u. Gerundivi, se ad docendum, Cic.: se ad ius respondendum, Cic.: se ad defendendos homines, Cic.: se non modo ad legendos libros, sed etiam ad totam philosophiam pertractandam, Cic.
7) dare se m. prädik. Acc., α) eines Subst., sich hergeben zu usw., temeritatis me omnium potius socium (zum G.) quam unius prudentiae dedi, Liv. 6, 24, 9. – β) eines Adi., sich so u. so zeigen, dare se facilem, Ter.: se alci hilarum, Plaut.: se alci placidum, Ov.
8) dare se m. Adv., a) v. Pers., sich so u. so geben, -halten, -benehmen, mirum ni ego me turpiter hodie hic dabo, mich blamiere, Ter. eun. 230: usque quaque, inquis, se Domitii male dant, bringen uns Unglück, Cael. in Cic. ep. 8, 15, 2. – b) v. Lebl., sich so u. so machen, sich so u. so gestalten, ut se initia dederint perscribat, Cic. ad Att. 3, 23, 5: omnibus nobis ut res dant sese, ita etc., Ter. Hec. 380: ita dat se res, ut operam dabit, Enn. fr. scen. 269: eaque ferme se dedēre melius consultoribus quam etc., *Afran. com. 332: multa adeo gelidā melius se nocte dedēre, macht sich (wird getan) vorteilhafter, Verg. georg. 1, 287: omnibus feliciter hic locus se dedit, kam glücklich zustatten, Sen. ep. 79, 5: negotia ingentia nec se dant facile et etc., Sen. de ira 3, 7, 1.
II) von sich geben, A) eig.: 1) aus sich hervorgeben, castum cruorem, vergießen, Ov.: u. so lacrimas, Tr. vergießen, weinen, Ov.: ore colores, strahlen lassen, Verg.: v. Lebl., ara dabat fumos, ließ aufsteigen, Ov.
2) Töne od. Worte von sich geben, a) Töne von sich geben, hören-, verlauten-, vernehmen lassen, sonum, Verg.: sonitum, Lucr. u. Ov.: fragorem, Ov.: balatus, Hyg.; mugitum, mugitus, Ov.: plausum, Cic. u. Hor.: clamorem, Verg.: cantus, Verg.: Phrygios modos, Ov.: gemitum u. gemitus, Ov.: sibila vibratā linguā, Ov.: felices cantus ore sonante, Tibull.
b) Worte von sich geben, hören-, vernehmen lassen, lingua vix tales icto dedit aëre voces, hauchte kaum hörbar solcherlei Worte, Ov.: talia dicta dabat (dedit), er ließ sich also vernehmen, Verg. u. Ov.: u. so haec dicta dabat, Liv.
3) in Worten von sich geben, a) angeben, anzeigen, mitteilen, nennen, sagen, berichten, erzählen, ipsa quod res dedit ac docuit nos, Lucr.: cum auctoribus hoc dedi, quibus dignius credi est, Liv.: unum da mihi ex oratoribus illis, qui dicat etc., Cic. – m. dopp. Acc., qualem te fama dabat videmus, Val. Flacc. 5, 506. – m. folg. inoir. Fragesatz, da, si grave non est, quae prima iratum ventrem placaverit esca, Hor.: sed tamen iste qui deus sit, da nobis, Verg.: da, dea, quem sciter, Ov.: nunc quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter.: immo etiam dabo, quo (damit du) magis credas, Ter.: m. Acc. u. mit indir. Fragesatz, dabis igitur tribunatum (das Jahr des Tr.) et, si poteris, Tubulus quo crimine (sc. accusatus fuerit), Cic. ad Att. 12, 5, 3. – datur mit folg. Nom. u. Infin., Aeneas eripuisse datur, Ov. fast. 6, 434 M. (Riese ferunt): quis tot templa, tot aras promeruisse datur, Stat. silv. 3, 3, 80; u. so auch Stat. Theb. 7, 315; 11, 572. Claud. rapt. Pros. 3, 337.
b) mündlich verbreiten, hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civitatem est datus, Liv. 2, 2, 4: sceleris data fama per urbes finitimas, Stat. Theb. 3, 10: inde dato passim varias rumore per urbes, Stat. Ach. 2, 352.
c) mündlich geben, erteilen, lehren, dare alci consilium, Ter., Cic. u.a. (s. cōnsiliumno. II, b, S. 1531): dare (alci) responsum, Cic., Hor. u.a.: dare (alci) praecepta, Cic. u.a. (s. praeceptumdas Nähere): alci haec promissa, Catull.: dare testimonium, s. testimonium: dare legem, leges, s. lēx: dare ius, iura, s. 1. iūs: alci fidem, s. 1. fidēs(= Wort, Versprechen, sicheres Geleit; versch. alci rei fidem dare, Glauben verschaffen, bestätigen, s. 1. fidēs= Glaubwürdigkeit). – dah. als t.t., α) ein Orakel, eine Weissagung geben, abgeben, erteilen, sortem, Ov. u. Suet.: oracula, Spart.: data dictio erat, caveret etc., Liv.: prägn., data fata, das (durch das Orakel) verheißene Geschick, Verg. Aen. 1, 382. – β) als jurist. t.t., dare alci diem, Frist geben, Plin. ep. 3, 9, 32. – dare litem secundum alqm, den Prozeß zugunsten jmds. entscheiden, Cic. u. Liv.: u. so bl. dare secundum alqm, zugunsten jmds. entscheiden, Sen. rhet. u.a. – γ) als geschäftl. t.t., dare rationem, Rechnung ablegen, Plaut. u. Cic.: übtr., dare rationem alcis rei, von etwas Rechenschaft geben, Plaut. u. Cornif. rhet.
d) als milit. u. publiz. t.t., anmelden, melden, nomen dare, sich melden, v. Soldaten zum Kriegsdienst, Cic. u.a., von neuen Kolonisten, Plaut, u. Liv., u. zu andern Diensten, Tac. (s. nōmendas Nähere).
4) schaffend hervorbringen, a) erzeugen, α) v. leb. Wesen, αα) leb. Wesen: geminam partu prolem, Verg.: fetus, Tibull.: liberos, Catull.: progeniem vitiosiorem, Hor.: Augustos multos de se daturum, Treb. Poll. – ββ) lebl. Objj., entstehen lassen, non fumum ex fulgore, sed ex fumo lucem, Hor. de art. poët. 143. – β) v. Lebl., hervorbringen, erzeugen, entstehen lassen, aus sich liefern, quod sol atque imbres dederant, Lucr.: tellus dedit ferarum ingentia corpora partu, Lucr.: terra fabas tantum duraque farra dabat, Ov.: cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Hor.: quercus singulos ramos a frutice dedit (trieb), Suet.
b) machen, bilden, α) im engern Sinne: cuneum, Verg.: sinum in medio, Liv.: gremium (v. der Erde), Mela: locum, Platz machen (Raum geben), Ov.: viam, einen Weg bahnen, Platz machen, Plaut., alci, Liv. u. Curt. – β) im weitern Sinne, umschreibend, αα) m. Objj., die den Begriff einer Bewegung enthalten, machen, tun, si quid proprio dat corpore motus, Lucr.: nullos audet dare corpore motus, wagt nicht sich zu rühren, Ov.: haud indecoros motus more Tusco dabant, Liv.: longos dat corpore tortus, krümmt sich in langen Windungen, Verg.: amplexus od. complexus d., umarmen, auch alci (jmd.), Ov.: dare saltum, Ov., dare undique saltus, Ov., in aëra saltus, Ov.: dare fugam, die Flucht ergreifen, Verg.: cursum in medios, eilen, stürmen, Verg.: impetum, Liv., impetum od. impetus in alqm, Liv.: impressionem, Liv. – ββ) m. Partiz. Perf. (f. Brix Plaut. capt. 342. Spengel Ter. Andr. 683), alqd effectum dare, Plaut.: perfectum hoc negotium, Plaut.: iam hoc tibi inventum dabo, Ter.: sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum etc., will so niederstrecken, Liv. 8, 6, 6: te mea dextra bello defensum dabit, wird dir Schutz gewähren im Kr., Verg. Aen. 12, 437: hanc mactatam victimam legatorum manibus dabo, will ich fällen als Sühnopfer für usw., Liv. 4, 19, 3. – γγ) m. Gerundiv, ego mecum hostium legiones mactandas Telluri et diis manibus dabo, will zum Sühnopfer für die T. usw. machen, Liv. 10, 28, 13. – δδ) m. prädik. Adi., anni multi me dubiam danunt, Plaut. Epid. 544: cautumque dabant exempla sequentem, Claud. IV. cons. Hon. 77. – alterum geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat, Liv. 1, 25, 11.
B) übtr.: 1) von sich geben, ablegen, geben, documentum dare m. folg. Akk. u. Infin., Liv.: documenta dare m. folg. indir. Fragesatz, Cic. u. Liv.: documenta sui dare, Curt.. legis in se documenta dare, Iustin.: u. so dare exemplum, ex-perimenfcum, specimen, w.s. – 2) geben, schaffen, verschaffen, beibringen, einflößen, animos (Mut), Ov.: spiritus, Liv.: vires, s. vīs: spem, s. spēs: suspicionem, s. 2. suspīcio: eo sibi minus dubitationis dari, quod etc., er könne sich um so weniger bedenken, sei vollkommen entschieden, Caes. – 3) bringen, bereiten, machen, verursachen, veranlassen, alci tussim, Catull.: risus, risus iocosque, Stoff geben zu usw., Hor.: sonitum, ein Geräusch erregen, Verg.: alci somnum, Hor.: alci curas, Cornif. rhet.: damnum, malum, ruinam, stragem u. dgl., w.s.: funera, Verg.: alci dolorem, Cic.: proelio od. bello finem, ein Ende machen, Eutr.: finem animae, ein Ende bereiten, Iuven..: causam bello, Veranlassung zum Kr. geben, Eutr. – 4) machen, bewirken, m. Infin., dat posse moveri, Ov. met. 11, 177: sed haec vetusta dent recordari, quemadmodum etc., Mamert. pan. Iulian. 19, 3.
/ Nbf. dano, ere, wov. danunt, Naev. b. Pun. 4. fr. 4. Plaut, capt. 819 u.ö. Caecil. com. 176. Corp. inscr. Lat. 1, 1175; vgl. Paul. ex Fest. 68, 12. Non. 97, 14. – Archaist. Konj. Präs. duas, duat, Plaut. – archaist. Konj. Präs. duim, duis, duit, duint, Trag. u. Comic. vett., Cato u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 311 u. 312 u. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 224 u. 225 u. (für Terenz) Spengel Ter. Andr. 666. – Archaist. Imperat. duitor, XII tabb. bei Plin. 21, 7 D. (wo Schöll XII tabb. X, 7 arduitur). – Synkop. Formen dan = dasne, Plaut. asin. 671 u. truc. 373: datin = datisne. Plaut. Curc. 311; truc. 631: dabin = dabisne, Plaut. Bacch. 883; Pseud. 536 u. 1078. – Apokop. Form dedistin = dedistine, Plaut. Curc. 345; trin. 127 u. 129 – Archaist. Infin. Präs. Pass. darei, Corp. inscr. Lat. 1, 205 sq. u.ö. – Parag. Infin. Präs. Pass. darier, Lex vet. bei Fest. 189 (a), 14. – Nach Diom. 379, 25 ist. Pers. Präs. Pass. dor selten, nach Macr. de diff. 23, 8 gar nicht gebräuchlich.
-
11 do
1. dō (δῶ d.i. δῶμα) = (Acc.) domum, Enn. b. Auson. Technop. (XXVII) 13, 18. p. 139 Schenkl.————————2. do, dedī, datum, dare (altind. dádā-ti, er gibt, griech. δίδωμι), I) geben, reichen (Ggstz. accipere, annehmen, empfangen, reddere, zurück-, abgeben, remittere, zurück-, dagegenschicken, adimere, nehmen, ferre, davontragen, auferre, mit sich nehmen, entziehen, detrahere, entziehen, eripere, entreißen, poscere, fordern), I) alqd: A) eig.: I) die Hand od. mit der Hand geben, reichen, hergeben, herreichen, hingeben, hinreichen, darreichen, überreichen, schenken, dare (alci) manum, Ov. u. Quint.: dare dextram, Nep. (vgl. dextra unter dexter): alci primum digitum, Catull.: alci assem, Phaedr.: (alci) librum, Hor. u. Nep.: poculum veneni, Cic.: frumentum plebi, Vell.: alci triremem, Nep.: populo Romano hunc vestitum atque arma, Cic.: (alci) viaticum, Plaut. u. Plin. ep.: alci vinum, Verg. – m. Ang. von wo? u. dgl., ut quodcumque opus esset sciret unde daret et meminisset atque annotaret quid et quando et cui dedisset, Col. 12, 3, 4: pretium dedit. Cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? Cic. Rosc. Am. 74: de pane tuo da esurienti et de vestimentis tuis nudis, Ambros. de Tob. 4. – m. Ang. auf welchem Wege? alci per fenestras gladium, Nep. Dion. 9, 6. – m. Ang. wofür? praemium pro pietate, Cic.: cum praemia mihi tanta pro hac industria sint data, Cic. – m. Ang. als was? durch Acc., dextram fidei suae pig-————nus, Curt. 8, 12 (43), 10: pabula utilitatis eorum praemia (als B.) causā, Lucr. 5, 867: merces mihi gloria detur, Ov. fast. 3, 389: od. durch Partiz. Fut. Pass., alci librum ad alqm perferendum dare, Cic. ad Att. 2, 1, 1: saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis, gab zu bestellen, Ov. met. 14, 707. – m. Ang. zu welchem Zweck? fruges in (zur) segetem, Acc. tr. 672. Hyg. fab. 2. – quid do m. folg. ne u. Konj., was gäbe ich darum, daß usw., Sen. contr. 9 (3), 26. § 11 u. 12. Insbes.: a) Geschenke od. Mitgift od. als (zum) Geschenk od. zur Mitgift geben, bescheren, überreichen, schenken, dare donum, Ter. u. Cic.: alci dona, Plaut.: dona amicis ceterisque pro cuiusque merito, Curt.: (alci) munus, Verg. u.a.: dotes, Nep.: paulum des crebro, Nov. com. fr.: ut haberet quod statim daret, Nep.: si suum munus qui dedissent (die Geber) adimere vellent, Liv. – m. Ang. als was? alci canem munus (als G.), Ov.: alqd (alci) dotem (als M.), Komik. – mit Ang. zu welchem Zweck? maestas munus in (zu) exsequias, Tibull. 2, 4, 44. – m. Ang. wozu? durch Dat., alci alqd dono, Ter. u. Nep.: muneri alqd, Nep. u. Quint.: doti alci alqd, Nep. – quod praesens tamquam in manus datur iucundius est, Geschenke, die uns gleichsam bar in die Hand gedrückt werden, Cic. de off. 2, 60. – absol., illos qui dant, eos derides, Plaut.: prior ad dandum qui est, Ter. – Partiz. subst., α) dāns, antis, m., der Geber,————Hor. ep. 2, 1, 246. – β) datum, ī, n., die Gabe, das Geschenk, Sing. bei Augustin. solil. 18, 5 (Liv. 22, 10, 3 Glossem); Plur. bei Plaut. asin. 166 u. Pseud. 306. Ov. met. 6, 463. Prop. 3, 15, 6.b) den Göttern, Manen od. übh. jmdm. ein Weihgeschenk, Opfer u. dgl. geben, bringen, darbringen, weihen, opfern, α) den Göttern, munera, Ov.: Apollini donum, Nep.: Apollini signa inaurata, Liv.: alci templum, Ov.: alci victimam, porcam, Ov.: alci piaculum porco, Macr.: sacra piaculaque apud lucum Dianae per pontifices, Tac.: more Romano suovetaurilia, Tac.: exta deo, Ov.: exta perperam, Liv.: tus, Ov.: tura, Tibull.: divis tura benignis, Hor.: tura focis vinumque, Ov.: Oceano libamenta, Iustin. – β) den Manen u. Toten, inferias manibus, Ov. u. Suet. (vgl. inferiae): germanae iusta ante suae, Ov. – γ) jmdm.: alci lacrimam od. lacrimas, Ov.: o quantum patriae sanguinis ille dedit! Ov.c) Briefe usw. jmdm. geben, u. zwar; α) jmdm. (zur Bestellung) geben, einhändigen, mitgeben, litteras od. epistulam alci, Cic.: alci litteras ad alqm, Cic.: datis iam epistulis diem commutare, Cic.: erit cotidie cui des, du wirst ja täglich Gelegenheit finden, Cic. – β) jmdm. geben = an jmd. abgeben, jmdm. einhändigen, alci litteras, Cic.: epistulam accubanti in convivio, Nep. – γ) (v. Briefschreiber) an jmd. geben, senden, absenden, tres epistulae eodem————abs te datae tempore, Cic.: litteras ex Trebulano a Pontio, Cic.: litteras Trallibus (zu T., von T. aus), Cic.: ut quo dem (wir: wohin ich adressiere) posthac litteras sciam, Cic.: litteras publicas sine subscriptione ad alqm dare, Suet.: ante lucem V III. Kal. litteras ad alqm, Cic.: discedens dabo ad te aliquid, Cic.: data pridie Kal. Decembr., Cic.: datum VI. Id. Ian., Cic.d) Geld usw. (u. übtr. Strafe) geben, beitragen, zahlen, bezahlen, auszahlen, entrichten, für jmd. od. etw. ausgeben, α) eig.: symbolam, Ter.: aes u. aera, Hor. u. Ov.: pecuniam, Cic.: decies centena huic parco, Hor.: quantum quisque daret, Nep.: huic aliquid paulum prae manu, Ter.: dic, quid vis dari tibi in manum? Ter. – mit Ang. als was? alci magnam pecuniam mutuam, Cic. ad Att. 11, 3, 3: huic salarium (als B.) de nostro privato aerario annuos frumenti modios tria milia, Treb. Poll. Claud. 14, 3. – m. Ang. woher? pecuniam a se, Plaut, trin. 182 (vgl. im folg. aus Monum. Anc.): omnia ex sua re familiari, Nep. Att. 7, 1. – m. Ang. wofür? pecuniam pro praediis a se, Monum. Anc. col. I, 1, 19. p. LXVIII ed. Momms.: quantum pro Caesaris ipse avolsa cervice daret, Lucan. 8, 11: cogitans et in pontibus pro transitu dari, Passierzoll gegeben werde, Sen. de const. sap. 14, 2. – m. Ang. wozu? durch Dat., dare milia terna macello, Hor. sat. 2, 4, 76. – Partiz. subst, data, ōrum, n., die Ausgaben (Ggstz. accepta, die Einnah-————men), ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. de amic. 58. – β) übtr., Strafe usw. geben, dare poenas, Str. leiden, bestraft werden (Ggstz. poenas accipere, büßen lassen, bestrafen), Cic. u.a. (s. poena das Nähere): d. damnum, s. damnum: pretium pro noxa, Liv. Andr. fr.: Novio Prisco et Glitio Gallo data exsilia, traf das Los der v., Tac.: daturos quod Lars Tolumnius dedisset responderi iussit. Liv.e) einen Stoff spenden, liefern, volucres mella daturae, Ov. fast. 5, 271: nec scombris tunicas (Hüllen zum Einpacken) dabis molestas, Mart. 4, 86, 8: u. so et laxas scombris saepe dabunt (Volusi annales) tunicas, Catull. 95, 8: im Bilde, materiam dare invidiae, Cic. Phil. 11, 21: materiam omnem sermonem eorum, qui de te detrahere vellent, Statium dedisse, Cic. ad Q. fr. 1, 2. 3.f) als publiz. t.t., dem Richter die Stimmtäfelchen einhändigen, an die Richter austeilen, tabellam dare de alqo, Cic.: alci dare in iudicando litteram salutarem od. tristem (ein Stimmtäfelchen mit A = absolvo, od. mit C = condemno), Cic.: tabellae ministrabantur ita, ut nulla daretur UTI ROGAS, Cic.g) als t.t. des Brettspiels, dare calculum, einen Stein ziehen (Ggstz. reducere, zurückziehen), Cic. Hortens. fr. 60 M. Quint. 11, 2, 88.h) eine Klageschrift abgeben, einreichen, dare libellum, s. libellus.————i) (v. Reiter, Wagenlenker) die Zügel schießen lassen (Ggstz. premere), dare lora, Verg.: frena, Ov.: laxas habenas, die Z. verhängen, Verg.k) Speisen auf die Tafel geben, setzen, aufsetzen, austragen lassen, vorsetzen, partem ceteram (carnium) mensis, Ov.: alci turdum, Hor.: semesi lardi frusta, Hor.: absol., quid dem? quid non dem? renuis tu, quod iubet aster, Hor.: ›sume, catelle‹, negat; si non des, optat, Hor.l) Nahrung usw. od. zur Nahrung usw. reichen, α) übh., alimenta lactis puero, Ov.: u. (übtr.) ali menta igni, Curt.: de mensa sua ossa, Phaedr. – m. Ang. wozu? durch Dat., alqd esui dare, Plin.: potioni dare aquam, Cels. – m. Infin., dare bibere, Plaut. u. Cato: bibere da usque plenis cantharis, Plaut. – β) Arznei usw. reichen, geben, eingeben, beibringen, pueris absinthia taetra, Lucr.: abrotonum aegro, Hor.: aliquid potionis, Plaut.: alci potionem, Cels. u. Quint., potiones, Scrib.: alci medicamentum, Cels. u.a.: patri soporem, Nep.: alci venenum, Curt. u.a. (vgl. venenum).m) eine Mahlzeit, Festlichkeit geben, anstellen, veranstalten, alci cenam, Komik., Cic. u.a.: alci epulum, Cic. u.a. (dah. dans epulum, der Gastgeber, Sen.): alci epulas, Tac.: (alci) prandium, Cic. u.a.: nataliciam in hortis, Cic.: exsequias, Ov.: ludos, Suet.: munus (gladiatorium), s. munus: fabulam, zur————Aufführung bringen, Ter. u. Cic.: so auch Menandri Phasma, Ter.n) einen Schlag geben, Wunden beibringen (Ggstz. accipere, ferre), dare alci alapam, Vulg., colaphum, Spart.: (alci) vulnus, vulnera, Ov. u.a. (vgl. vulnus).o) etw. einer Sache übergeben, überlassen, preisgeben, corpus quieti, Acc. fr.: ventis colla comasque, Verg.: undis latus (v. Schiffe), Verg.: boum caesorum membra palato, Ov.: telo pectus inermum, Verg. – bes. vela dare ventis, die Segel den Winden überlassen, preisgeben, Verg. u.a.: ebenso dare classem ventis, Pacat. pan. – u. vela od. lintea dare (die Segel richten) m. Advv. u. dgl., s. velum u. linteum.p) wohin geben, bringen, legen, tun, werfen, α) m. Advv., scripta foras, herausgeben, Cic. ep.: alqd praeceps (bildl. = in Gefahr bringen, famam), Tac.: retro capillos, Ov.: iugulum retro, Cels.: arida circum nutrimenta, Verg.: d. pessum, s. pessum. – β) m. Dat., bald = auf etw. od. in etw. werfen, vagae arenae ossibus particulam, Hor.: ignibus ista, Prop. – bald = in etw. legen, corpus tumulo, Ov.: urnae ossa, Pers. – bald = etw. an od. um etw. legen, einer Sache anlegen, brachia collo, Verg.: brachia nitidis virginibus, Hor.: alci rei frenos (bildl.), Liv. 34, 2, 13: posti florida serta, Tibull.: septena fila lyrae, Ov.: picta carinae vela (poet. = die Segel aufhissen), Ov. – γ) m.————Praepp.: αα) m. in od. m. circum od. m. super u. Akk., funera in altos rogos, Ov.: in fluvios gelidos ardentia morbo membra, tauchen, Lucr.: pleraque secum in profundum, stürzen lassen, Curt.: in aurem castoreum cum aceto, Cels.: id in suam sedem, in seine gehörige Lage, Cels.: Tyrias circum illota toralia vestes, breiten um usw., Hor.: alteram fasciam ab altera parte super caput, führen, Cels.: u. so a (von) sinistro (iugulo) ad (bis zu) dextram alam rursusque sub ala sana (unter der gef. A. durch) fasciam d., Cels. – ββ) m. ad u. Akk., ad intortos brachia funes, ausstrecken nach usw., Ov. met. 3, 679.q) m. prädik. Acc. des Adi. = etw. so u. so geben, stellen, saepe dabis nudum latus, Tibull. 1, 4, 52.2) ein Zeichen (Kennzeichen, Merkmal) mit der Hand, mit einem Blasinstr. od. sonstwie geben, s. signum, indicium, nota.3) die Kehle, den Nacken, den Rücken geben, hinreichen, reichen, hinhalten, iugulum (alci), Cic.: alci cervices, Cic.: cervicem ad ictum alcis, Vell.: cervices crudelitati nefariae, bildl. = sich fügen od. schmiegen unter usw., Cic.: terga verberibus, Pacat. pan. 30, 5. – insbes., als milit. t.t. u. übtr., terga dare, den Rücken wenden, fliehen, s. tergum.4) den Mund, einen Kuß geben, dare (alci) oscula, Ov. (vgl. osculum): alci basium, Petron., basia mille, Catull.: alci savium, Komik, u. Cic.————B) übtr.: 1) geben, gewähren, verleihen, bestimmen, erweisen, a) übh.: α) im guten Sinne: da, nate, petenti, quod etc., Verg.: quod petis a nobis, obrutus ille dabit, Ov.: dare alci somnum (v. der Arbeit), Ov.: (alci) quietem, Cic. u. Curt.: requiem terrae, Ov.: tres horas exercitui ad quietem, Caes.: alci vitam, Cic.: his lacrimis vitam, schenken, Verg.: dare beneficia (Ggstz. reddere od. accipere), Cic. u. Sall.: merita (Ggstz. accipere), Cic.: alci civitatem (das Bürgerrecht), Vell.: nomen alci, Hor., alci rei, Liv. (vgl. nomen): alci cognomen pingui, Hor.: alci od. facto impunitatem, Iustin.: servis libertatem, Iustin.: honores, Hor.: alci caelestes honores, Curt.: alci od. huic consilio palmam, Cic. u. Ter.: alci pro tantis meritis honoris coronam, Nep.: alci caelum, Ov. u. Curt., aditum ad caelum, Cic.: alci victoriam, s. victoria: hanc gratiam, Ter.: alci multa solacia, Cic.: alci laetitiam, Cic.: soli et lunae divinitatem, Cic.: precibus eventum vestris, Liv.: mobilibus decorem naturis, Hor.: famam rebus, Pacat. pan.: novum his erroribus orbem, Tibull.: alci veniam, s. venia. – datum hoc nostro generi est, ut etc., es ist Bestimmung unseres G., daß usw., Liv. 10, 28, 13. – m. folg. Infin., est cui cognomen corvus habere dedit, Prop. 3, 11, 64: mihi multa vetustas scire dedit, Ov. met. 14, 696: u. so auch Lucan. 6, 775. Pers. 5, 104. – Partiz. subst., dāns, antis, m., der Geber (Ggstz. accipiens, der Empfänger), si————summa petantur, et dantem et accipientem praegravatura, Liv. 35, 42, 14. – β) im üblen Sinne, jmdm. etw. bescheren, einbrocken, heimgeben (s. Brix Plaut, capt. 463. Lorenz Plaut. Pseud. 151. p. 94, b. Spengel Plaut. truc. 2, 8, 4), observa quid dabo, Plaut.: specta quid dedero, Plaut.: sic datur, da hast du deinen Lohn! Plaut.; od. so wird's gelohnt! da haben wir's! Plaut.b) insbes.: α) v. den Göttern: quod boni di mihi danunt, Plaut.: dato quae precamur tempore sacro, Hor.: si di dare cuncta potestis, Ov.: hoc tantum boni, quod vobis a dis immortalibus oblatum et datum est, Cic.: d. alci augurium, Ov.: nobis victoriam, Liv.: alci mentem, ut faciat huic insidias, Cic. – m. folg. Infin., di tibi dent captā classem reducere (al. deducere) Troiā, Hor. sat. 2, 3, 191: u. so Lucr. 3, 1028. Verg. Aen. 1, 79 u.ö. Ov. met. 1, 486 u.ö. Plin. ep. 6, 16, 3. – m. folg. ut u. Konj., quod nostrae aetati dii dederunt, ut videremus, Liv. 1, 19, 3: u. so Liv. 1, 54, 5; 30, 12, 12. – m. folg. ne u. Konj., da femina ne sim, Ov. met. 12, 202: u. so ibid. 12, 206.β) v. Schicksal usw., Cinarae breves annos fata dederunt, Hor.: ea fato quodam data nobis sors est, ut etc., Liv.: principatum fato dari, Suet.: quotiens fortuna contra daret, Tac. – m. folg. Infin., si vivere nobis fata diu dederint, Ov. met. 7, 692: u. so ibid. 14, 843. Sil. 13, 144: v. der Parze, Hor. carm. 2, 16, 39. – m.————folg. ut u. Konj., quod mihi si tantum fata dedissent, ut etc., Prop. 2, 1, 17: u. so Plin. ep. 8, 18, 5. – absol., si fors dedit, Calp.: sat patriae Priamoque datum est, ist geschehen für usw., Verg.γ) v. der Natur, verleihen, oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit, Cic.: illis maiorem natura modum dedit, his breve pondus, Hor.: leges, quae naturā sunt omnibus datae, Quint.: noli affectare quod tibi non est datum, Phaedr.: quod paucis datum est, Plin.: pennis non homini datis, Hor. – m. folg. Infin., varieque datum sit membra movere, Lucr. 4, 875: si modo senescere datum est, Plin. ep. 3, 1, 1; vgl. Hor. ep. 1, 1, 32.2) ein Geschäft, einen Auftrag, ein Amt usw. jmdm. geben, übergeben, zuteilen, erteilen, übertragen, überweisen, a) ein Geschäft, einen Auftrag, dare alci negotium, s. negotium; alci mandata, s. mandatum. – u. bl. dare alci m. folg. Infin., datum (es wurde der Auftrag gegeben) posthac C. Cassio deducere iuvenem ripam ad Euphratis, Tac. ann. 12, 11. – b) ein Amt usw., dare alci potestatem, imperium, legationem u. dgl., s. potestas usw.: dare alci fasces, Cic. u. Hor.: alci summam imperii, Nep.: alci provinciam, Cic.: alci Cappadociam, Nep.: alci regnum, Eutr.: alci diadema, Curt.3) einen Ort, eine Zeit usw. jmdm. anweisen, zuweisen, bestimmen, alci sedem inter inferos, Suet.:————alci locum in theatro, Suet.: alci locum in theatro inter viatores tribunicios, Tac.: eum locum colloquio, Liv.: media acies Ubiis Lingonibusque data, Tac.: mille pedes in fronte, trecentos in agrum, Hor.: requiem modumque voce remis, gebieten, Ov.: detur nobis locus, hora, custodes, Hor.: nuptiis hanc diem, Pacuv. fr.: relicum noctis utrimque quieti datum, Liv.4) etw. bieten, α) darbieten, praeclare convenit, aut da melius, Cic.: accipio quod datur, Cic. – β) anheimgeben, ultionem privato odio magis quam publicae vindictae, Vell. 2, 7, 6.5) Zeit, Studium usw. einer Sache widmen, auf etw. verwenden, α) m. Dat.: corpori omne tempus, Cic.: agris tempus, Pacat. pan.: lucis partem ultimam mensae, Ov.: noctem somno, Ov.: prima tempora illis, Ov.: aestivos menses reliquos rei militari, hibernos iurisdictioni, Cic.: reliquam partem diei tribunali, Plin. ep.: studiis annos septem. Hor.: iis artibus a primis temporibus aetatis studium suum, Cic.: ingenium illustre altioribus studiis, Tac.: u. insbes., operam dare m. Dat. (wem?), s. opera. – β) m. ad od. in u. Akk., aliquid temporis ad ludum aetatis, Cic.: plus in hoc studii, Quint.6) einräumen = zugeben, zugestehen, das Zugeständnis machen, willfahren, nachlassen, a) übh.: id gratiae, Liv.: id misericordiae, Cic.: id precibus Artabani, Tac.: hoc precibus meis, Curt.: consanguinitati————hoc, ut etc., Liv.: aliquid famae, Hor.: multa famae, Sen.: quantum autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, Cic.: nihil neque gratiae dari neque de iure patriae decīdi posse, Iustin.: m. folg. ut u. Konj., dabat et famae (auch der öffentlichen Meinung tat er es zuliebe), ut etc., Tac. ann. 1, 7. – b) als philos t.t., einräumen, zugeben, zugestehen, si das hoc, Hor.: da supremum tempus, nimm das äußerste Lebensziel an, Cic.: id quoque damus et libenter quidem, Cic.: quem tibi hoc daturum putas? Cic.: quae dederam supra relego (nehme ich zurück), Pers. – m. folg. Acc. u. Infin., Cic. Acad. 2, 50; de fin. 2, 86; Verr. 3, 218. Lucr. 3, 539. Hor. sat. 1, 4, 39. – m. folg. ut u. Konj., da nunc, ut crimine manifesto prematur dux bonus, Quint. 12, 1, 43. – c) als publiz. t.t., v. Behörden, bewilligen, zugestehen, überlassen, gewähren, anordnen, dare alci senatum, Sall. u.a.: alci contionem, Cic.: iudicium iniuriarum, actionem rei, Cic.: alci pacem, Liv. u.a.: foedus et amicitiam, Sall.: alci indutias, Liv. (s. indutiae das Nähere). – bes. v. Prätor, dessen Vefugnis ist do (ich gewähre, näml. Klagen, Rechte), dico (ich spreche, näml. das Urteil), addico (ich spreche zu, näml. das Eigentum), Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14. – d) obszön, leisten, quod nec das et fers saepe, facis facinus, Catull. 110, 4: quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis, Cic. fr. bei Suet. Caes.————49, 3: absol., nulla est poscendi, nulla est reverentia dandi, Prop. 3, 13, 13.7) einräumen = gestatten, zugestehen, bewilligen, überlassen, lassen, dare locum, spatium, viam, aditum, accessum, ascensum u. dgl., dare otium, tempus u. dgl., dare copiam, potestatem, facultatem, occasionem, optionem u. dgl., dare usum, usuram, s. alle diese Substst. – dah. dare m. Infin., da mihi fallere, Hor. ep. 1, 16, 61: u. so Iuven. 14, 30. Amm. 16, 12, 11. – dare (alci) m. ut u. Konj., Cic. Acad. 1, 24; ad Att. 14, 13. litt. A. § 3. Liv. 41, 8, 9. Tac. ann. 3, 69. – m. bl. Konj., Orest. tr. 15. – u. datur, es wird od. ist verstattet, erlaubt, man darf, man kann, m. Infin., Verg. Aen. 1, 409. (u.a. Dichter). Quint. 10, 7, 22. Plin. ep. 1, 10, 5. Tac. ann. 3, 67: m. folg. ut u. Konj., Tac. ann. 2, 53 u.a.: m. folg. ne u. Konj., Tac. ann. 3, 23. – absol., coëant in foedera dextrae, quā datur, Verg.: in quantum praeumbrante imperatoris fastigio datur, clarus, Tac. ann. 14, 47 in.8) alci m. prädik. Dat. (zu), zu od. als etw. anrechnen, in den Redensarten laudi, vitio, crimini dare od. dari, s. laus, vitium, crimen.9) einem Zustande aussetzen, preisgeben, überlassen, anheimgeben, dare alqd exitio, Lucr.: summas arces Italûm excidio, Verg.: urbem excidio ac ruinis, Liv.: captum oppidum praedae, Liv.: alia oblivioni aut neglegentiae, Liv. – m. in u. Akk., in praedas————stantem urbem, Sil. 1, 455.10) m. in od. ad u. Akk., a) in eine Lage usw. bringen, stellen, alqd in conspectum, zur Schau stellen, Curt.: alqd in medium, der Öffentlichkeit übergeben, verraten, Lucr.: alqd ad populi partes, der Teilnahme des V. eröffnen, Cic. – b) in einen Zustand versetzen, in splendorem bullas has foribus nostris, Plaut. asin. 426.11) m. prädik. Partiz. Perf. od. Gerundivum, übergeben, darbieten, überlassen, lassen, Caere intactum inviolatumque crimine belli hospitio Vestalium cultisque diis darent, Liv. 7, 20, 7. – d. vineas colendas, Eutr.: diripiendam urbem, Cic.: laceranda suae viscera matri, Ov.: id alci cogitandum, zu bedenken geben, Cic.: tantas res alci scribendas, Cic.: librum ipsi legendum, Nep.: omnia in medium discenda, allen zum Lernen darbieten, Ov.II) alqm (auch corpus, membra, animum): A) eig.: 1) im allg., geben, überweisen, hanc mi in manum dat, sie legt unsere Hände ineinander, Ter. Andr. 297: alqm dare mancipio, s. mancipium.2) wohin bringen, infans aliorsum (anderswohin, aus dem Hause) datus, Gell. 12, 1, 22: alqm in hanc domum, Ter. eun. 365: hostem in medium, in die Mitte nehmen, einschließen, Lucan. 7, 366. – od. wohin stecken, m. Dat., catenis fatale monstrum, Hor. carm. 1, 37, 20: mollibus ora capistris, Verg. georg.————3, 188: m. in u. Akt., alqm in caveam, Plaut. capt. 124. – od. wo hinein tauchen, in fluvios gelidos ardentia morbo membra, Lucr. 6, 1171. – od. wohin strecken, stürzen, maerore dari in lectum, Lucr.: u. dare alqm ad terram, Plaut. u. Suet.: alqm in terram, Lucr.: alqm praecipitem ad terram, Liv.: u. bl. dare alqm praecipitem, zu Falle bringen, Ter., od. aus dem Hause werfen, Ter. (vgl. bildl., postea ambitione praeceps datus est, kam zu Falle, Sall. Iug. 63, 6): eoque ictu me ad casum dari, zum Falle gebracht werden, Acc. fr.3) jmd. (einem) in irgend einer Eigenschaft geben, a) geben = beigeben, stellen, vatem, Hor.: duos collegas, Nep.: alci uxorem, s. uxor: comites, Curt.: duces itineris de captivis, Curt.: obsides (alci), Caes.: milites, Eutr.: nullum militem dare posse, Liv.: dare arbitrum, Cic.: iudicem, praedem, testem, vadem, s. iudex, praes, testis, vas: alci custodem et paedagogum, Sen.: alci tutorem, Eutr.: alci successorem, Suet.: alqm alci in consilium, Nep.: dabo, cui credas, Tac. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu usw.), alqm comitem, Curt.: Phrygias catervas comites, Lucr.: alqm arbitrum inter etc., Cic.: libertinum militem, Vell.: obsidem filium, Eutr.: alqm alci coheredem, Suet.: alqm alci successorem, Suet. u. Iustin.: alqm vicarium, Traian. in Plin. ep. – im Passiv m. dopp. Nom., Hadrianus decemvir litibus iudicandis datus, Spart.:————u. im Abl. absol. m. dopp. Abl., dato adiutore Pharnabazo, Nep. Con. 4, 2. – b) geben, verleihen, übergeben, anvertrauen, alci cognatos (v. der Natur), Hor.: natam od. filiam genero, Verg. u. Ov.: infantem nutrici, Ov.: alqm grammatico, Capit.: u. poet., fidibus divos puerosque deorum, Hor. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alci alqm virum (zum M. = zum Gatten), Ter.: alqm alci socerum, Ov.: nobilem virginem servo suo pelicem, Curt. – m. 1. Supin., dare alqam alci nuptum, eine an jmd. verheiraten, Komik., Nep. u.a. (s. Drak. Liv. 1, 49, 9). – u. alqm alci m. Gerundiv, dilaceranda feris dabor alitibusque, Catull.: datur mihi custodiendus, Afran. fr.: exsulibusne datur ducenda (wird hingegeben, um sie als Frau heimzuführen) Teucris? Verg. – zugl. m. dopp. Acc., equites pignora (als U.) pacis custodiendos Luceriam, Liv. 9, 15, 7.4) jmdm. geben = über jmd. setzen, an die Spitze stellen von usw., Albanis regem, Eutr.: Orienti Caesarem, Eutr.: principem Romanae rei publicae, Spart. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alqm tribunum quintae legioni, Treb. Poll.: trecentos exsules iudices rectoresque civitati, Iustin.: im Passiv mit dopp. Nom., leviter armatis dux (als A.) datus est Mullinus, Curt. B) übtr.: 1) in ein Verhältnis, eine Lage geben, hingeben, illam sine dote in tantas divitias (in ein so reiches Haus), Plaut.: filiam in sortem, der Losung————unterwerfen, zum Losen stellen, Suet.: alqm in adoptionem, zur A. entlassen, Quint.: in adoptionem od. in familiam alcis dari, von jmd. adoptiert werden, Vell.: alqm aut vivum aut mortuum in potestatem, Liv.: alqam in matrimonium, zur Frau geben od. geben wollen (anbieten), Caes. u. Liv.: alqm in omnem memoriam, dem ewigen G. übergeben, Sen.2) jmd. in eine schlimme Lage bringen, alqm in praeceps (Gefahr), Liv.3) jmd. in einen andern äußern od. innern Zustand versetzen (s. Brix Plaut. capt. 959), alqm in ruborem dare totum, Plaut.: alqm in timorem, Plaut.: animum in luctus, in Tr. versenken, Ov.: alqm ad languorem, Komik.4) jmd. einem Zustande überlassen, placido sua corpora somno, Ov. met. 6, 489: caput et ceterum truncum sepulturae, begraben, Suet. Galb. 20, 2.5) jmd. einem Zustande aussetzen, preisgeben, im Passiv = anheimfallen, alqm tormentis, Capit.: alqm exitio, Lucr. u. Ov.: alqm morti, Hor.: catervatim morbo mortique dari, Lucr.: alqm neci, Acc. fr. u. Verg.: alqm leto, Enn. fr., Pacuv. fr., Ov. u.a. ( leto datus auch Cic. de legg. 2, 22 im archaist. Gesetzstil): fortia corpora leto, Verg. – m. ad u. Akk., alqm ad iniurias alcis, Cic.6) jmd. in einen Zustand nötigen, hostes in fugam, zur Fl. nötigen, in die Fl. schlagen, Caes.: Sestum————incolentes in deditionem, zur Üb. zwingen, Liv.III) dare se (u. im Passiv dari), v. Pers.u.v. Lebl., A) eig.: 1) sich in den Bereich jmds. od. einer Örtl. begeben, sich jmdm. od. wo zeigen, det mihi se, käme er nur in meinen Bereich, mir zu nahe, Ov. met. 12, 12, 594: mi ipsum iam dudum optabam te dari, daß ich dich antreffe, Ter. heaut. 758: dare populo se et coronae, Cic. Verr. 3, 49: da te urbi, da te curiae, zeige dich in der St., zeige dich in der K., Vopisc. Florian. 16 (6), 5: non aequo dare se campo, sich nicht in das Blachfeld wagen, sich nicht zum Kampfe stellen, Verg. Aen. 9, 56: spumantem dari votis optat aprum, in seinen Jagdbereich komme, anlaufe, Verg. Aen. 4, 158. – mit in u. Akk., se in medias acies, mitten hinein in das Heer treten, Verg. Aen. 12, 227. – m. prädik. Acc., da mihi te talem, zeige dich (erscheine mir) als solcher, Ov. met. 3, 295.2) sich dem Feinde ergeben, dare se ultro, Amm. 15, 2, 60: sponte se propriā, Amm. 17, 2, 3.3) sich wohin begeben, werfen, stürzen, m. Advv., se intro, Cic. Caecin. 13: se super (sc. in ignem), Verg. Aen. 4, 606: exinde se ilico protenam, Plaut. Curc. 363: dari alci obviam, begegnen, Ter. adelph. 311: v. Lebl., hāc se foras, Lucr. 1, 1105 (1113). – m. Dat., pedibus se protinam, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Naev. com. 35. – sese fluvio, Verg. Aen. 11, 565: u. (im Bilde) se civi-————libus fluctibus, Nep. Att. 6, 1. – m. Praepp., sese in pedes, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Plaut.: se in viam, Cic.: e scopulo se in pontum, Ov.: se iactu aequor in altum, Verg.: v. Lebl., dabit se in tormenta vita beata, wird mit auf die Folter gehen, Cic. Tusc. 5, 80. – zugl. m. prädik. Nom. od. Acc., praeceps saltu sese dedit in fluvium, Verg.: semet ipsi in pelagus ex certa rupe praecipites dant, Mela: quo nunc me praecipitem darem, Ter.: hic se praecipitem tecto dedit, Hor.: dare se (alci) obvium, jmdm. entgegenkommen, -treten, Liv. 1, 16, 6, u. in den Wurf kommen = einfallen (v. Versen), Macr. 5, 3, 1: u. so (v. leb. Wesen) obvium dari, entgegen-, in den Wurf kommen, Liv. 26, 27, 12.4) sich einer Sache hingeben, α) tätig, v. Pers., an etw. teilnehmen, dare se convivio, Suet. Caes. 31: se haec in bella, Verg. Aen. 12, 633. – β) passiv, v. Schiffen, vento dare se, vor dem W. fahren, Caes. b.G. 3, 13, 9.B) übtr.: dare se, 1) sich fügen, sich hingeben, da modo te, Ov. her. 15, 57 R. (16, 161): dent modo se superi, seien mir gnädig, Sil. 3, 150: si se dant, wenn sie sich fügen, d.i. empfänglich sind, Cic. de or. 2, 187.2) sich zeigen, sich finden, sich darbieten, sich einstellen, v. Lebl., quocumque tempore se dabunt vires, Verg. Aen. 4, 627: an nesciebas, quam eius————modi homini raro tempus se daret? sich die Gelegenheit uns bietet, Plaut. Bacch. 676: uni se ex Sabinis fors dare visa est privato consilio imperii recuperandi, Liv. 1, 45, 3.3) sich jmdm. hingeben, ergeben, sich an jmd. anschließen, jmdm. zu Willen sein, sich in jmds. Willen fügen, se alci, Komik., Cic. u.a.: se regibus, Cic.: se legionibus, Tac. – m. prädik. Acc. des Gerundiv, demus nos huic excolendos (zur Ausbildung), Cic. Tusc. 4, 84. 4) sich einer Lage, einem Zustande hingeben, überlassen, dare se somno, Cic.: se quieti, Caes. u. Plin. ep.: iterum se quieti et somno, Val. Max. (dah. im Passiv quieti datus, eingeschlummert, Arnob. 2, 21): se fugae, sich auf die Fl. begeben, Cic.: se gemitui, Cic. – m. in u. Akk., sese in fugam, Fersengeld geben, Cic. Verr. 4, 95: se in casum irrevocabilem, Liv.: se rempublicamque in casus, Tac. – m. ad u. Akt., se ad lenitatem, Milde eintreten lassen, Cic. ep. 13, 1, 4.5) sich in etw., bes. in ein Verhältnis einlassen, in etw. eintreten, treten, dare se in sermonem, Comic. fr. bei Cic.: familiariter se in eorum sermonem insinuare ac dare, Cic.: dare se in consuetudinem sic, ut etc., Cic.: bene penitus in istius familiaritatem sese dare, Cic.: u. dare alci se in adoptionem, sich von jmd. adoptieren lassen, Suet.6) sich einer Sache ergeben, hingeben, widmen,————sich an etw. machen, sich auf etw. legen, α) m. Dat., se labori et itineribus, Cic.: se duritiae, Nep.: se rei familiari vitaeque rusticae, Cic.: se voluptatibus, Turpil. fr. u. Cic.: se iucunditati, Cic.: se historiae, Cic.: se philosophiae, Capit.: se huic generi litterarum, Cic.: se auctoritati senatus, das A. des S. zu sördern suchen, Cic.: mit prädik. Acc. eines Adi., se totos libidinibus, Cic. Tusc. 1, 72: des Gerundivi, non se luxu neque inertiae corrumpendum dare, Sall. Iug. 6, 1. – β) m. in u. Akk., in eam exercitationem ita se studiose, ut etc., Cic. Tusc. 1, 7. – γ) m. ad u. Akk., se ad συντάξεις, Cic. ad Att. 15, 14, 1. – bes. m. ad u. Akk. des Gerundii u. Gerundivi, se ad docendum, Cic.: se ad ius respondendum, Cic.: se ad defendendos homines, Cic.: se non modo ad legendos libros, sed etiam ad totam philosophiam pertractandam, Cic.7) dare se m. prädik. Acc., α) eines Subst., sich hergeben zu usw., temeritatis me omnium potius socium (zum G.) quam unius prudentiae dedi, Liv. 6, 24, 9. – β) eines Adi., sich so u. so zeigen, dare se facilem, Ter.: se alci hilarum, Plaut.: se alci placidum, Ov.8) dare se m. Adv., a) v. Pers., sich so u. so geben, -halten, -benehmen, mirum ni ego me turpiter hodie hic dabo, mich blamiere, Ter. eun. 230: usque quaque, inquis, se Domitii male dant, bringen uns Unglück, Cael. in Cic. ep. 8, 15, 2. – b) v. Lebl., sich————so u. so machen, sich so u. so gestalten, ut se initia dederint perscribat, Cic. ad Att. 3, 23, 5: omnibus nobis ut res dant sese, ita etc., Ter. Hec. 380: ita dat se res, ut operam dabit, Enn. fr. scen. 269: eaque ferme se dedēre melius consultoribus quam etc., *Afran. com. 332: multa adeo gelidā melius se nocte dedēre, macht sich (wird getan) vorteilhafter, Verg. georg. 1, 287: omnibus feliciter hic locus se dedit, kam glücklich zustatten, Sen. ep. 79, 5: negotia ingentia nec se dant facile et etc., Sen. de ira 3, 7, 1.II) von sich geben, A) eig.: 1) aus sich hervorgeben, castum cruorem, vergießen, Ov.: u. so lacrimas, Tr. vergießen, weinen, Ov.: ore colores, strahlen lassen, Verg.: v. Lebl., ara dabat fumos, ließ aufsteigen, Ov.2) Töne od. Worte von sich geben, a) Töne von sich geben, hören-, verlauten-, vernehmen lassen, sonum, Verg.: sonitum, Lucr. u. Ov.: fragorem, Ov.: balatus, Hyg.; mugitum, mugitus, Ov.: plausum, Cic. u. Hor.: clamorem, Verg.: cantus, Verg.: Phrygios modos, Ov.: gemitum u. gemitus, Ov.: sibila vibratā linguā, Ov.: felices cantus ore sonante, Tibull.b) Worte von sich geben, hören-, vernehmen lassen, lingua vix tales icto dedit aëre voces, hauchte kaum hörbar solcherlei Worte, Ov.: talia dicta dabat (dedit), er ließ sich also vernehmen, Verg. u. Ov.: u. so haec dicta dabat, Liv.————3) in Worten von sich geben, a) angeben, anzeigen, mitteilen, nennen, sagen, berichten, erzählen, ipsa quod res dedit ac docuit nos, Lucr.: cum auctoribus hoc dedi, quibus dignius credi est, Liv.: unum da mihi ex oratoribus illis, qui dicat etc., Cic. – m. dopp. Acc., qualem te fama dabat videmus, Val. Flacc. 5, 506. – m. folg. inoir. Fragesatz, da, si grave non est, quae prima iratum ventrem placaverit esca, Hor.: sed tamen iste qui deus sit, da nobis, Verg.: da, dea, quem sciter, Ov.: nunc quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter.: immo etiam dabo, quo (damit du) magis credas, Ter.: m. Acc. u. mit indir. Fragesatz, dabis igitur tribunatum (das Jahr des Tr.) et, si poteris, Tubulus quo crimine (sc. accusatus fuerit), Cic. ad Att. 12, 5, 3. – datur mit folg. Nom. u. Infin., Aeneas eripuisse datur, Ov. fast. 6, 434 M. (Riese ferunt): quis tot templa, tot aras promeruisse datur, Stat. silv. 3, 3, 80; u. so auch Stat. Theb. 7, 315; 11, 572. Claud. rapt. Pros. 3, 337.b) mündlich verbreiten, hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civitatem est datus, Liv. 2, 2, 4: sceleris data fama per urbes finitimas, Stat. Theb. 3, 10: inde dato passim varias rumore per urbes, Stat. Ach. 2, 352.c) mündlich geben, erteilen, lehren, dare alci consilium, Ter., Cic. u.a. (s. consilium no. II, b, S. 1531): dare (alci) responsum, Cic., Hor. u.a.: dare————(alci) praecepta, Cic. u.a. (s. praeceptum das Nähere): alci haec promissa, Catull.: dare testimonium, s. testimonium: dare legem, leges, s. lex: dare ius, iura, s. ius: alci fidem, s. fides (= Wort, Versprechen, sicheres Geleit; versch. alci rei fidem dare, Glauben verschaffen, bestätigen, s. fides = Glaubwürdigkeit). – dah. als t.t., α) ein Orakel, eine Weissagung geben, abgeben, erteilen, sortem, Ov. u. Suet.: oracula, Spart.: data dictio erat, caveret etc., Liv.: prägn., data fata, das (durch das Orakel) verheißene Geschick, Verg. Aen. 1, 382. – β) als jurist. t.t., dare alci diem, Frist geben, Plin. ep. 3, 9, 32. – dare litem secundum alqm, den Prozeß zugunsten jmds. entscheiden, Cic. u. Liv.: u. so bl. dare secundum alqm, zugunsten jmds. entscheiden, Sen. rhet. u.a. – γ) als geschäftl. t.t., dare rationem, Rechnung ablegen, Plaut. u. Cic.: übtr., dare rationem alcis rei, von etwas Rechenschaft geben, Plaut. u. Cornif. rhet.d) als milit. u. publiz. t.t., anmelden, melden, nomen dare, sich melden, v. Soldaten zum Kriegsdienst, Cic. u.a., von neuen Kolonisten, Plaut, u. Liv., u. zu andern Diensten, Tac. (s. nomen das Nähere).4) schaffend hervorbringen, a) erzeugen, α) v. leb. Wesen, αα) leb. Wesen: geminam partu prolem, Verg.: fetus, Tibull.: liberos, Catull.: progeniem vitiosiorem, Hor.: Augustos multos de se daturum, Treb.————Poll. – ββ) lebl. Objj., entstehen lassen, non fumum ex fulgore, sed ex fumo lucem, Hor. de art. poët. 143. – β) v. Lebl., hervorbringen, erzeugen, entstehen lassen, aus sich liefern, quod sol atque imbres dederant, Lucr.: tellus dedit ferarum ingentia corpora partu, Lucr.: terra fabas tantum duraque farra dabat, Ov.: cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Hor.: quercus singulos ramos a frutice dedit (trieb), Suet.b) machen, bilden, α) im engern Sinne: cuneum, Verg.: sinum in medio, Liv.: gremium (v. der Erde), Mela: locum, Platz machen (Raum geben), Ov.: viam, einen Weg bahnen, Platz machen, Plaut., alci, Liv. u. Curt. – β) im weitern Sinne, umschreibend, αα) m. Objj., die den Begriff einer Bewegung enthalten, machen, tun, si quid proprio dat corpore motus, Lucr.: nullos audet dare corpore motus, wagt nicht sich zu rühren, Ov.: haud indecoros motus more Tusco dabant, Liv.: longos dat corpore tortus, krümmt sich in langen Windungen, Verg.: amplexus od. complexus d., umarmen, auch alci (jmd.), Ov.: dare saltum, Ov., dare undique saltus, Ov., in aëra saltus, Ov.: dare fugam, die Flucht ergreifen, Verg.: cursum in medios, eilen, stürmen, Verg.: impetum, Liv., impetum od. impetus in alqm, Liv.: impressionem, Liv. – ββ) m. Partiz. Perf. (f. Brix Plaut. capt. 342. Spengel Ter. Andr. 683), alqd effectum dare, Plaut.:————perfectum hoc negotium, Plaut.: iam hoc tibi inventum dabo, Ter.: sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum etc., will so niederstrecken, Liv. 8, 6, 6: te mea dextra bello defensum dabit, wird dir Schutz gewähren im Kr., Verg. Aen. 12, 437: hanc mactatam victimam legatorum manibus dabo, will ich fällen als Sühnopfer für usw., Liv. 4, 19, 3. – γγ) m. Gerundiv, ego mecum hostium legiones mactandas Telluri et diis manibus dabo, will zum Sühnopfer für die T. usw. machen, Liv. 10, 28, 13. – δδ) m. prädik. Adi., anni multi me dubiam danunt, Plaut. Epid. 544: cautumque dabant exempla sequentem, Claud. IV. cons. Hon. 77. – alterum geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat, Liv. 1, 25, 11.B) übtr.: 1) von sich geben, ablegen, geben, documentum dare m. folg. Akk. u. Infin., Liv.: documenta dare m. folg. indir. Fragesatz, Cic. u. Liv.: documenta sui dare, Curt.. legis in se documenta dare, Iustin.: u. so dare exemplum, ex-perimenfcum, specimen, w.s. – 2) geben, schaffen, verschaffen, beibringen, einflößen, animos (Mut), Ov.: spiritus, Liv.: vires, s. vis: spem, s. spes: suspicionem, s. suspicio: eo sibi minus dubitationis dari, quod etc., er könne sich um so weniger bedenken, sei vollkommen entschieden, Caes. – 3) bringen, bereiten, machen, verursachen, veranlassen, alci tussim, Catull.: risus, risus iocosque, Stoff geben zu usw., Hor.: sonitum,————ein Geräusch erregen, Verg.: alci somnum, Hor.: alci curas, Cornif. rhet.: damnum, malum, ruinam, stragem u. dgl., w.s.: funera, Verg.: alci dolorem, Cic.: proelio od. bello finem, ein Ende machen, Eutr.: finem animae, ein Ende bereiten, Iuven..: causam bello, Veranlassung zum Kr. geben, Eutr. – 4) machen, bewirken, m. Infin., dat posse moveri, Ov. met. 11, 177: sed haec vetusta dent recordari, quemadmodum etc., Mamert. pan. Iulian. 19, 3.⇒ Nbf. dano, ere, wov. danunt, Naev. b. Pun. 4. fr. 4. Plaut, capt. 819 u.ö. Caecil. com. 176. Corp. inscr. Lat. 1, 1175; vgl. Paul. ex Fest. 68, 12. Non. 97, 14. – Archaist. Konj. Präs. duas, duat, Plaut. – archaist. Konj. Präs. duim, duis, duit, duint, Trag. u. Comic. vett., Cato u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 311 u. 312 u. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 224 u. 225 u. (für Terenz) Spengel Ter. Andr. 666. – Archaist. Imperat. duitor, XII tabb. bei Plin. 21, 7 D. (wo Schöll XII tabb. X, 7 arduitur). – Synkop. Formen dan = dasne, Plaut. asin. 671 u. truc. 373: datin = datisne. Plaut. Curc. 311; truc. 631: dabin = dabisne, Plaut. Bacch. 883; Pseud. 536 u. 1078. – Apokop. Form dedistin = dedistine, Plaut. Curc. 345; trin. 127 u. 129 – Archaist. Infin. Präs. Pass. darei, Corp. inscr. Lat. 1, 205 sq. u.ö. – Parag. Infin. Präs. Pass. darier, Lex vet. bei Fest. 189 (a), 14. – Nach Diom. 379, 25 ist. Pers. Präs. Pass. dor————selten, nach Macr. de diff. 23, 8 gar nicht gebräuchlich. -
12 nosco
nosco, nōvi, nōtum, 3 (old form, GNOSCO, GNOVI, GNOTVM, acc. to Prisc. p. 569 P.; inf. pass. GNOSCIER, S. C. de Bacch.; cf. GNOTV, cognitu, Paul. ex Fest. p. 96 Müll.: GNOT (contr. for gnovit) oiden, epiginôskei; GNOTV, gnôsin, diagnôsin, Gloss. Labb.—Contr. forms in class. Lat. are nosti, noram, norim. nosse; nomus for novimus: nomus ambo Ulixem, Enn. ap. Diom. p. 382 P., or Trag. v. 199 Vahl.), v. a. [for gnosco, from the root gno; Gr. gignôskô, to begin to know], to get a knowledge of, become acquainted with, come to know a thing (syn.: scio, calleo).I.Lit.1. (α).Tempp. praes.:(β).cum igitur, nosce te, dicit, hoc dicit, nosce animum tuum,
Cic. Tusc. 1, 22, 52: Me. Sauream non novi. Li. At nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58; cf.: Ch. Nosce signum. Ni. Novi, id. Bacch. 4, 6, 19; id. Poen. 4, 2, 71:(Juppiter) nos per gentes alium alia disparat, Hominum qui facta, mores, pietatem et fidem noscamus,
id. Rud. prol. 12; id. Stich. 1, 1, 4:id esse verum, cuivis facile est noscere,
Ter. Ad. 5, 4, 8:ut noscere possis quidque,
Lucr. 1, 190; 2, 832; 3, 124; 418; 588; Cic. Rep. 1, 41, 64: deus ille, quem mente noscimus, id. N. D. 1, 14, 37.— Pass.:EAM (tabulam) FIGIER IOVBEATIS, VBEI FACILVMED GNOSCIER POTISIT, S. C. de Bacch.: forma in tenebris nosci non quita est, Ter Hec. 4, 1, 57 sq.: omnes philosophiae partes tum facile noscuntur, cum, etc.,
Cic. N. D. 1, 4, 9: philosophiae praecepta noscenda, id. Fragm. ap. Lact. 3, 14:nullique videnda, Voce tamen noscar,
Ov. M. 14, 153:nec noscitur ulli,
by any one, id. Tr. 1, 5, 29:noscere provinciam, nosci exercitui,
by the army, Tac. Agr. 5.—Temppperf., to have become acquainted with, to have learned, to know:2.si me novisti minus,
Plaut. Aul. 4, 10, 47:Cylindrus ego sum, non nosti nomen meum?
id. Men. 2, 2, 20:novi rem omnem,
Ter. And. 4, 4, 50:qui non leges, non instituta... non jura noritis,
Cic. Pis. 13, 30:plerique neque in rebus humanis quidquam bonum norunt, nisi, etc.,
id. Lael. 21, 79:quam (virtutem) tu ne de facie quidem nosti,
id. Pis. 32, 81; id. Fin. 2, 22, 71:si ego hos bene novi,
if I know them well, id. Rosc. Am. 20 fin.: si Caesarem bene novi, Balb. ap. Cic. Att. 9, 7, B, 2:Lepidum pulchre noram,
Cic. Fam. 10, 23, 1:si tuos digitos novi,
id. Att. 5, 21, 13:res gestas de libris novisse,
to have learned from books, Lact. 5, 19, 15:nosse Graece, etc. (late Lat. for scire),
Aug. Serm. 45, 5; 167, 40 al.:ut ibi esses, ubi nec Pelopidarum—nosti cetera,
Cic. Fam. 7, 28, 2; Plin. Ep. 3, 9, 11.—To examine, consider:II.ad res suas noscendas,
Liv. 10, 20:imaginem,
Plaut. Ps. 4, 2, 29.—So esp., to take cognizance of as a judge:quae olim a praetoribus noscebantur,
Tac. A. 12, 60.—Transf., in the tempp. praes.A.In gen., to know, recognize (rare; perh. not in Cic.): hau nosco tuom, I know your ( character, etc.), i. e. I know you no longer, Plaut. Trin. 2, 4, 44:B.nosce imaginem,
id. Ps. 4, 2, 29; id. Bacch. 4, 6, 19:potesne ex his ut proprium quid noscere?
Hor. S. 2, 7, 89; Tac. H. 1, 90.—In partic., to acknowledge, allow, admit of a reason or an excuse (in Cic.):III.numquam amatoris meretricem oportet causam noscere, Quin, etc.,
Plaut. Truc. 2, 1, 18:illam partem excusationis... nec nosco, nec probo,
Cic. Fam. 4, 4, 1; cf.:quod te excusas: ego vero et tuas causas nosco, et, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:atque vereor, ne istam causam nemo noscat,
id. Leg. 1, 4, 11.—Transf. in tempp. perf.A. B.In mal. part., to know (in paronomasia), Plaut. Most. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 51.—IV.(Eccl. Lat.) Of religious knowledge:A.non noverant Dominum,
Vulg. Judic. 2, 12; ib. 2 Thess. 1, 8:Jesum novi, Paulum scio,
I acknowledge, ib. Act. 19, 15.—Hence, nōtus, a, um, P. a., known.Lit.:(β).nisi rem tam notam esse omnibus et tam manifestam videres,
Cic. Verr. 2, 3, 58, 134:ejusmodi res ita notas, ita testatas, ita manifestas proferam,
id. ib. 2, 2, 34, §85: fingi haec putatis, quae patent, quae nota sunt omnibus, quae tenentur?
id. Mil. 28, 76:noti atque insignes latrones,
id. Phil. 11, 5, 10:habere omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118:facere aliquid alicui notum,
id. Fam. 5, 12, 7:tua nobilitas hominibus litteratis est notior, populo obscurior,
id. Mur. 7, 16:nullus fuit civis Romanus paulo notior, quin, etc.,
Caes. B. C. 2, 19:vita P. Sullae vobis populoque Romano notissima,
Cic. Sull. 26, 72:nulli nota domus sua,
Juv. 1, 7.—With gen. ( poet.):(γ).notus in fratres animi paterni,
Hor. C. 2, 2, 6: noti operum Telchines. Stat. Th. 2, 274:notusque fugarum, Vertit terga,
Sil. 17, 148.—With subj.-clause:(δ).notum est, cur, etc.,
Juv. 2, 58.—With inf. ( poet.):2.Delius, Trojanos notus semper minuisse labores,
Sil. 12, 331.—In partic.a.Subst.: nōti, acquaintances, friends:b.de dignitate M. Caelius notis ac majoribus natu... respondet,
Cic. Cael. 2, 3:hi suos notos hospitesque quaerebant,
Caes. B. C. 1, 74, 5; Hor. S. 1, 1, 85; Verg. Cir. 259.—In a bad sense, notorious:B.notissimi latronum duces,
Cic. Fam. 10, 14, 1:integrae Temptator Orion Dianae,
Hor. C. 3, 4, 70; Ov. M. 1, 198:Clodia, mulier non solum nobilis sed etiam nota,
Cic. Cael. 13, 31; cf. id. Verr. 1, 6, 15:moechorum notissimus,
Juv. 6, 42.—Transf., act., knowing, that knows: novi, [p. 1217] notis praedicas, to those that know, Plaut. Ps. 4, 2, 39. -
13 noti
nosco, nōvi, nōtum, 3 (old form, GNOSCO, GNOVI, GNOTVM, acc. to Prisc. p. 569 P.; inf. pass. GNOSCIER, S. C. de Bacch.; cf. GNOTV, cognitu, Paul. ex Fest. p. 96 Müll.: GNOT (contr. for gnovit) oiden, epiginôskei; GNOTV, gnôsin, diagnôsin, Gloss. Labb.—Contr. forms in class. Lat. are nosti, noram, norim. nosse; nomus for novimus: nomus ambo Ulixem, Enn. ap. Diom. p. 382 P., or Trag. v. 199 Vahl.), v. a. [for gnosco, from the root gno; Gr. gignôskô, to begin to know], to get a knowledge of, become acquainted with, come to know a thing (syn.: scio, calleo).I.Lit.1. (α).Tempp. praes.:(β).cum igitur, nosce te, dicit, hoc dicit, nosce animum tuum,
Cic. Tusc. 1, 22, 52: Me. Sauream non novi. Li. At nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58; cf.: Ch. Nosce signum. Ni. Novi, id. Bacch. 4, 6, 19; id. Poen. 4, 2, 71:(Juppiter) nos per gentes alium alia disparat, Hominum qui facta, mores, pietatem et fidem noscamus,
id. Rud. prol. 12; id. Stich. 1, 1, 4:id esse verum, cuivis facile est noscere,
Ter. Ad. 5, 4, 8:ut noscere possis quidque,
Lucr. 1, 190; 2, 832; 3, 124; 418; 588; Cic. Rep. 1, 41, 64: deus ille, quem mente noscimus, id. N. D. 1, 14, 37.— Pass.:EAM (tabulam) FIGIER IOVBEATIS, VBEI FACILVMED GNOSCIER POTISIT, S. C. de Bacch.: forma in tenebris nosci non quita est, Ter Hec. 4, 1, 57 sq.: omnes philosophiae partes tum facile noscuntur, cum, etc.,
Cic. N. D. 1, 4, 9: philosophiae praecepta noscenda, id. Fragm. ap. Lact. 3, 14:nullique videnda, Voce tamen noscar,
Ov. M. 14, 153:nec noscitur ulli,
by any one, id. Tr. 1, 5, 29:noscere provinciam, nosci exercitui,
by the army, Tac. Agr. 5.—Temppperf., to have become acquainted with, to have learned, to know:2.si me novisti minus,
Plaut. Aul. 4, 10, 47:Cylindrus ego sum, non nosti nomen meum?
id. Men. 2, 2, 20:novi rem omnem,
Ter. And. 4, 4, 50:qui non leges, non instituta... non jura noritis,
Cic. Pis. 13, 30:plerique neque in rebus humanis quidquam bonum norunt, nisi, etc.,
id. Lael. 21, 79:quam (virtutem) tu ne de facie quidem nosti,
id. Pis. 32, 81; id. Fin. 2, 22, 71:si ego hos bene novi,
if I know them well, id. Rosc. Am. 20 fin.: si Caesarem bene novi, Balb. ap. Cic. Att. 9, 7, B, 2:Lepidum pulchre noram,
Cic. Fam. 10, 23, 1:si tuos digitos novi,
id. Att. 5, 21, 13:res gestas de libris novisse,
to have learned from books, Lact. 5, 19, 15:nosse Graece, etc. (late Lat. for scire),
Aug. Serm. 45, 5; 167, 40 al.:ut ibi esses, ubi nec Pelopidarum—nosti cetera,
Cic. Fam. 7, 28, 2; Plin. Ep. 3, 9, 11.—To examine, consider:II.ad res suas noscendas,
Liv. 10, 20:imaginem,
Plaut. Ps. 4, 2, 29.—So esp., to take cognizance of as a judge:quae olim a praetoribus noscebantur,
Tac. A. 12, 60.—Transf., in the tempp. praes.A.In gen., to know, recognize (rare; perh. not in Cic.): hau nosco tuom, I know your ( character, etc.), i. e. I know you no longer, Plaut. Trin. 2, 4, 44:B.nosce imaginem,
id. Ps. 4, 2, 29; id. Bacch. 4, 6, 19:potesne ex his ut proprium quid noscere?
Hor. S. 2, 7, 89; Tac. H. 1, 90.—In partic., to acknowledge, allow, admit of a reason or an excuse (in Cic.):III.numquam amatoris meretricem oportet causam noscere, Quin, etc.,
Plaut. Truc. 2, 1, 18:illam partem excusationis... nec nosco, nec probo,
Cic. Fam. 4, 4, 1; cf.:quod te excusas: ego vero et tuas causas nosco, et, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:atque vereor, ne istam causam nemo noscat,
id. Leg. 1, 4, 11.—Transf. in tempp. perf.A. B.In mal. part., to know (in paronomasia), Plaut. Most. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 51.—IV.(Eccl. Lat.) Of religious knowledge:A.non noverant Dominum,
Vulg. Judic. 2, 12; ib. 2 Thess. 1, 8:Jesum novi, Paulum scio,
I acknowledge, ib. Act. 19, 15.—Hence, nōtus, a, um, P. a., known.Lit.:(β).nisi rem tam notam esse omnibus et tam manifestam videres,
Cic. Verr. 2, 3, 58, 134:ejusmodi res ita notas, ita testatas, ita manifestas proferam,
id. ib. 2, 2, 34, §85: fingi haec putatis, quae patent, quae nota sunt omnibus, quae tenentur?
id. Mil. 28, 76:noti atque insignes latrones,
id. Phil. 11, 5, 10:habere omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118:facere aliquid alicui notum,
id. Fam. 5, 12, 7:tua nobilitas hominibus litteratis est notior, populo obscurior,
id. Mur. 7, 16:nullus fuit civis Romanus paulo notior, quin, etc.,
Caes. B. C. 2, 19:vita P. Sullae vobis populoque Romano notissima,
Cic. Sull. 26, 72:nulli nota domus sua,
Juv. 1, 7.—With gen. ( poet.):(γ).notus in fratres animi paterni,
Hor. C. 2, 2, 6: noti operum Telchines. Stat. Th. 2, 274:notusque fugarum, Vertit terga,
Sil. 17, 148.—With subj.-clause:(δ).notum est, cur, etc.,
Juv. 2, 58.—With inf. ( poet.):2.Delius, Trojanos notus semper minuisse labores,
Sil. 12, 331.—In partic.a.Subst.: nōti, acquaintances, friends:b.de dignitate M. Caelius notis ac majoribus natu... respondet,
Cic. Cael. 2, 3:hi suos notos hospitesque quaerebant,
Caes. B. C. 1, 74, 5; Hor. S. 1, 1, 85; Verg. Cir. 259.—In a bad sense, notorious:B.notissimi latronum duces,
Cic. Fam. 10, 14, 1:integrae Temptator Orion Dianae,
Hor. C. 3, 4, 70; Ov. M. 1, 198:Clodia, mulier non solum nobilis sed etiam nota,
Cic. Cael. 13, 31; cf. id. Verr. 1, 6, 15:moechorum notissimus,
Juv. 6, 42.—Transf., act., knowing, that knows: novi, [p. 1217] notis praedicas, to those that know, Plaut. Ps. 4, 2, 39. -
14 status
1.stătus, a, um, v. sisto.2.stătus, ūs, m. [sto and sisto].I.In a corporeal sense.A.Mode or way of standing, of holding one's body (at rest), posture, position, attitude, station, carriage; sing. and plur.: Ps. Statur hic ad hunc modum. Si. Statum vide hominis, Callipho, quasi basilicum, look at the way he stands, Plaut. Ps. 1, 5, 41:B.stat in statu senex ut adoriatur moechum,
in an attitude of attack, ready, id. Mil. 4, 9, 12: concrepuit digitis, laborat;crebro conmutat status,
his posture, id. ib. 2, 2, 51:qui esset status (videre vellem) flabellulum tenere te asinum tantum,
what your attitude was, what figure you cut, in holding the fan, Ter. Eun. 3, 5, 50:in gestu status (oratoris erit) erectus et celsus, rarus incessus,
attitude, Cic. Or. 18, 59:status quidem rectus sit, sed diducti paulum pedes,
Quint. 11, 3, 159:abesse plurimum a saltatore debet orator... non effingere status quosdam, et quidquid dicet ostendere,
id. 11, 3, 89:ut recta sint bracchia, ne indoctae rusticaeve manus, ne status indecorus,
id. 1, 11, 16:stare solitus Socrates dicitur... immobilis, iisdem in vestigiis,
Gell. 2, 1, 2:dumque silens astat, status est vultusque diserti,
Ov. P. 2, 5, 51:statum proeliantis componit,
Petr. 95 fin. —So of the pose of statues: non solum numerum signorum, sed etiam uniuscujusque magnitudinem, figuram, statum litteris definiri vides,
Cic. Verr. 2, 1, 21, § 57:expedit saepe, ut in statuis atque picturis videmus, variari habitus, vultus, status,
Quint. 2, 13, 8:ut illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluerit. Ex quo factum est ut postea athletae his statibus in statuis ponendis uterentur,
Nep. Chabr. 1, 3.—And of images in a dream:ubi prima (imago somni) perit, alioque est altera nata inde statu, prior hic gestum mutasse videtur,
Lucr. 4, 772:(opp. motus, incessus) quorum (iratorum) vultus, voces, motus statusque mutantur,
motions and postures, Cic. Off. 1, 29, 102:decorum istud in corporis motu et statu cernitur,
id. ib. 1, 35, 126:habitus oris et vultūs, status, motus,
id. Fin. 3, 17, 56; 5, 17, 47:in quibus si peccetur... motu statuve deformi,
id. ib. 5, 12, 35:eo erant vultu, oratione, omni reliquo motu et statu, ut, etc.,
id. Tusc. 3, 22, 53:status, incessus, sessio, accubatio... teneat illud decorum,
id. Off. 1, 35, 129:in pedibus observentur status et incessus,
the posture and gait, Quint. 11, 3, 124.—Of external appearance, manners, dress, and apparel:C.quoniam formam hujus cepi in me et statum, decet et facta moresque hujus habere me similis item,
Plaut. Am. 1, 1, 111:redegitque se ad pallium et crepidas, atque in tali statu biennio fere permansit,
Suet. Tib. 13.—Size, height, stature of living and inanimate beings (cf. statura;D.post-Aug.): pumilionem, quos natura brevi statu peractos, etc.,
Stat. S. 1, 6, 58: longissimum... aratorem faciemus;mediastenus qualiscunque status potest esse,
Col. 1, 9, 3:in gallinaceis maribus status altior quaeritur,
id. 8, 2, 9; so id. 7, 9, 2; 7, 12 med.:plantae majoris statūs,
Pall. Febr. 25, 20.—A position, place, in the phrase de statu movere, deicere, or statum conturbare, to displace, drive out, eject, expel, throw from a position (esp. of battle and combat):II. A.equestrem procellam excitemus oportet, si turbare ac statu movere (hostes) volumus,
Liv. 30, 18, 14:nihil statu motus, cum projecto prae se clipeo staret, in praesidio urbis moriturum se... respondit,
id. 38, 25: Manlius scutum scuto percussit atque statum Galli conturbavit (cf. the next sentence: atque de loco hominem iterum dejecit), Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 16.—So, out of the military sphere, in order to avoid an attack:ea vis est... quae, periculo mortis injecto, formidine animum perterritum loco saepe et certo de statu demovet,
Cic. Caecin. 15, 42.— Transf., of mental position, conviction, argument, etc.:saepe adversarios de statu omni dejecimus,
Cic. Or. 37, 129:voluptas quo est major, eo magis mentem e suā sede et statu demovet,
throws the mind off its balance, id. Par. 1, 3, 15.—Similarly: de statu deducere, recedere, from one's position or principles:fecerunt etiam ut me prope de vitae meae statu deducerent, ut ego istum accusarem,
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 10:neque de statu nobis nostrae dignitatis est recedendum, neque sine nostris copiis in alterius praesidia veniendum,
id. Att. 1, 20, 2.—So, de statu suo declinare = moveri:neque dubito quin, suspitione aliquā perculsi repentinā, de statu suo declinarint,
i. e. became unsettled, Cic. Clu. 38, 106:qui cum me firmissimis opibus... munire possim, quamvis excipere fortunam malui quam... de meo statu declinare,
than abandon my position, id. Prov. Cons. 17, 41; cf.of the position of heavenly bodies: qui eodem statu caeli et stellarum nati sunt,
aspect, id. Div. 2, 44, 92.Of persons, condition in regard to public rights, political or civil status, any loss of which was a capitis deminutio (v. caput):2.capitis minutio est statūs permutatio,
Gai. Dig. 4, 5, 1; id. Inst. 1, 159; cf. Dig. 4, 5, 11:quo quisque loco nostrum est natus... hunc vitae statum usque ad senectutem obtinere debet,
Cic. Balb. 7, 18:ad quem proscripti confluebant. Quippe nullum habentibus statum quilibet dux erat idoneus,
with regard to the civil death of the proscribed, Vell. 2, 72, 5:illorum salus omnibus accepta fuit... quia tam grati exoptatum libertatis statum recuperaverint,
Val. Max. 5, 26:si statu periclitari litigator videtur,
if his civil status seems in peril, Quint. 6, 1, 36:nec ulla tam familiaris est infelicibus patria quam solitudo et prioris statūs oblivio,
i. e. the status of full citizenship, lost by banishment, Curt. 5, 5, 11:permanent tamen in statu servitutis,
Suet. Gram. 21:vetuit quaeri de cujusquam defunctorum statu,
id. Tit. 8 fin.:multorum excisi status,
Tac. A. 3, 28: qui illegitime concipiuntur, statum sumunt ex eo tempore quo nascuntur, i. e. whether freemen or slaves, etc., Gai. Inst. 1, 89:cum servus manumittitur: eo die enim incipit statum habere,
a civil status, Dig. 4, 5, 4:homo liber qui se vendidit, manumissus non ad suum statum revertitur, sed efficitur libertinae condicionis, i. e. that of an ingenuus,
ib. 1, 5, 21:primo de personarum statu dicemus,
civil status, ib. 1, 5, 2; so Titin. 5:de statu hominum (sometimes status used in the jurists absolutely with reference to freedom and slavery): si status controversiam cui faciat procurator, sive ex servitute in libertatem, etc.,
Dig. 3, 3, 39, § 5; so ib. 3, 3, 33, § 1.—Similarly in the later jurists: status suus = aetas XXV. annorum, years of discretion:cum ad statum suum frater pervenisset,
Dig. 31, 1, 77, § 19.—Condition and position with reference to rank, profession, trade, occupation, social standing, reputation, and character:3.an tibi vis inter istas vorsarier prosedas... quae tibi olant stabulum statumque?
their trade, Plaut. Poen. 1, 2, 59:quod in civitatibus agnationibus familiarum distinguuntur status,
the ranks of the families, Cic. Leg. 1, 7, 23:regum status decemviris donabantur,
the rank of kings was assigned to the decemvirs, id. Agr. 1, 1, 2:cum alii rem ipsam publicam atque hunc bonorum statum odissent,
the social position of the higher classes, id. Sest. 20, 46:non ut aliquid ex pristino statu nostro retineamus,
id. Fam. 4, 4, 1:ecquis umquam tam ex amplo statu concidit?
id. Att. 3, 10, 2:non enim jam quam dignitatem, quos honores, quem vitae statum amiserim cogito,
id. ib. 10, 4, 1:quam (statuam) esse ejusdem status amictus, anulus, imago ipsa declarat,
id. ib. 1, 1, 17:praesidium petebamus ex potentissimi viri benevolentiā ad omnem statum nostrae dignitatis,
id. Q. Fr. 3, 8, 1: noster autem status est hic:apud bonos iidem sumus quos reliquisti, apud sordem, etc.,
id. Att. 1, 16, 11:ego me non putem tueri meum statum ut neque offendam animum cujusquam, nec frangam dignitatem meam?
maintain my character, id. Fam. 9, 16, 6:quos fortuna in amplissimo statu (i. e. regum) collocarat,
Auct. Her. 4, 16, 23:tantam in eodem homine varietatem status,
high and low position in life, ups and downs, Val. Max. 6, 9, 4:cum classiarios quos Nero ex remigibus justos milites fecerat, redire ad pristinum statum cogeret,
Suet. Galb. 12:quaedam circa omnium ordinum statum correxit,
id. Claud. 22:cum redieritis in Graeciam, praestabo ne quis statum suum vestro credat esse meliorem,
social position, Curt. 5, 5, 22:omnis Aristippum decuit color et status et res,
Hor. Ep. 1, 17, 23.—Condition in reference to prosperity, happiness or unhappiness, and health (mostly poet. and post-Aug.):4.at iste non dolendi status non vocatur voluptas,
Cic. Fin. 2, 9, 28:neque hic est Nunc status Aurorae meritos ut poscat honores,
Ov. M. 13, 594:flebilis ut noster status est, ita flebile carmen,
id. Tr. 5, 1, 5:quid enim status hic a funere differt?
id. P. 2, 3, 3:pejor ab admonitu fit status iste boni,
id. ib. 1, 2, 54:his enim quorum felicior in domo status fuerat,
Val. Max. 6, 8, 7:sin nostros status sive proximorum ingenia contemplemur,
id. 6, 9 pr.:caelum contemplare: vix tamen ibi talem statum (i. e. felicitatis deorum) reperias,
id. 7, 1, 1:haec quidem (vox) animi magnifici et prosperi status (fuit),
id. 6, 5, ext. 4:obliti statūs ejus quem beneficio exuistis meo,
Curt. 10, 2, 22:sumus in hoc tuo statu iidem qui florente te fuimus,
i. e. distress, id. 5, 11, 5:res magna et ex beatissimo animi statu profecta,
Sen. Ep. 81, 21: voverat, si sibi incolumis status (of health) permisisset, proditurum se... hydraulam, Suet. Ner. 54. —Condition, circumstances, in gen., of life or of the mind:B.homines hoc uno plurimum a bestiis differunt quod rationem habent, mentemque quae... omnem complectatur vitae consequentis statum,
Cic. Fin. 2, 14, 45:facias me certiorem et simul de toto statu tuo consiliisque omnibus,
id. Fam. 7, 10, 3:tibi declaravi adventus noster qualis fuisset, et quis esset status,
id. Att. 4, 2, 1:quid enim ego laboravi, si... nihil consecutus sum ut in eo statu essem quem neque fortunae temeritas, neque, etc., labefactaret,
id. Par. 2, 17:sed hoc videant ii qui nulla sibi subsidia ad omnes vitae status paraverunt,
id. Fam. 9, 6, 4: atque is quidem qui cuncta composuit constanter in suo manebat statu (transl. of emeinen en tôi heautou kata tropon êthei, Plat. Tim. p. 42, c. Steph.), in his own state, being, Cic. Tim. 13:vitae statum commutatum ferre non potuit,
Nep. Dion, 4, 4:id suis rebus tali in statu saluti fore,
Curt. 5, 1, 5: haec sunt fulmina quae prima accepto patrimonio et in novi hominis aut urbis statu fiunt, in any new condition (when a stroke of lightning was considered an omen), Sen. Q. N. 2, 47.—Rarely of a state:libere hercle hoc quidem. Sed vide statum (i. e. ebrietatis),
Plaut. Ps. 5, 2, 4.—Esp., in augury: fulmen status, a thunderbolt sent to one who is not expecting a sign, as a warning or suggestion, = fulmen monitorium:status est, ubi quietis nec agitantibus quidquam nec cogitantibus fulmen intervenit,
Sen. Q. N. 2, 39, 2.—Of countries, communities, etc., the condition of society, or the state, the public order, public affairs.1.In gen.:2.Siciliam ita vexavit ac perdidit ut ea restitui in antiquum statum nullo modo possit,
Cic. Verr. 1, 4, 12:nunc in eo statu civitas est ut omnes idem de re publicā sensuri esse videantur,
id. Sest. 50, 106:omnem condicionem imperii tui statumque provinciae mihi demonstravit Tratorius,
id. Fam. 12, 23, 1; so id. ib. 13, 68, 1:mihi rei publicae statum per te notum esse voluisti,
id. ib. 3, 11, 4; so,status ipse nostrae civitatis,
id. ib. 5, 16, 2:non erat desperandum fore aliquem tolerabilem statum civitatis,
id. Phil. 13, 1, 2:sane bonum rei publicae genus, sed tamen inclinatum et quasi pronum ad perniciosissimum statum,
id. Rep. 2, 26, 48:aliquo, si non bono, at saltem certo statu civitatis,
id. Fam. 9, 8, 2:ex hoc qui sit status totius rei publicae videre potes,
id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 15: ex eodem de toto statu rerum communium [p. 1756] cognosces, id. Fam. 1, 8, 1:tamen illa, quae requiris, suum statum tenent, nec melius, si tu adesses, tenerent,
id. ib. 6, 1, 1:non illi nos de unius municipis fortunis arbitrantur, sed de totius municipii statu, dignitate, etc., sententias esse laturos,
id. Clu. 69, 196:ego vitam omnium civium, statum orbis terrae... redemi,
id. Sull. 11, 33:Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae,
id. Cat. 1, 1, 3:eo tum statu res erat ut longe principes haberentur Aedui,
Caes. B. G. 6, 12, 9:cum hoc in statu res esset,
Liv. 26, 5, 1; so id. 32, 11, 1:eam regiam servitutem (civitatis) collatam cum praesenti statu praeclaram libertatem visam,
id. 41, 6, 9:statum quoque civitatis ea victoria firmavit ut jam inde res inter se contrahere auderent,
i. e. commercial prosperity, id. 27, 51:ut deliberare de statu rerum suarum posset,
id. 44, 31:ut taedio praesentium consules duo et status pristinus rerum in desiderium veniant,
id. 3, 37, 3:jam Latio is status erat rerum ut neque bellum neque pacem pati possent,
id. 8, 13, 2:qui se moverit ad sollicitandum statum civitatis,
internal peace, id. 3, 20, 8:omni praesenti statu spem cuique novandi res suas blandiorem esse,
more attractive than any condition of public affairs, id. 35, 17:tranquillitatis status,
Val. Max. 7, 2, 1:in sollicito civitatis statu,
Quint. 6, 1, 16:principes regesque et quocumque alio nomine sunt tutores status publici,
guardians of public order, Sen. Clem. 1, 4, 3: curis omnium ad formandum publicum statum a tam sollemni munere aversis, Curt, 10, 10, 9; so,ad formandum rerum praesentium statum,
Just. 9, 5, 1:populo jam praesenti statu laeto,
Suet. Caes. 50:ad componendum Orientis statum,
id. Calig. 1:deploravit temporum statum,
id. Galb. 10:ad explorandum statum Galliarum,
id. Caes. 24:delegatus pacandae Germaniae status,
id. Tib. 16: et omnia habet rerum status iste mearum ( poet., = reipublicae meae), Ov. M. 7, 509.—Esp., of the political sentiments of the citizens:3.a Maronitis certiora de statu civitatium scituros,
Liv. 39, 27:ad visendum statum regionis ejus,
id. 42, 17, 1:suas quoque in eodem statu mansuras res esse,
id. 42, 29, 9:cum hic status in Boeotiā esset,
id. 42, 56, 8.—Of the constitution, institutions, form of government, etc.:4.Scipionem rogemus ut explicet quem existimet esse optimum statum civitatis,
Cic. Rep. 1, 20, 33; 1, 21, 34; 1, 46, 70;1, 47, 71: ob hanc causam praestare nostrae civitatis statum ceteris civitatibus,
id. ib. 2, 1, 2:itaque cum patres rerum potirentur, numquam constitisse statum civitatis,
the form of the government had never been permanent, id. ib. 1, 32, 49:in hoc statu rei publicae (decemvirali), quem dixi non posse esse diuturnum,
id. ib. 2, 37, 62:providete ne rei publicae status commutetur,
id. Har. Resp. 27, 60:eademque oritur etiam ex illo saepe optimatium praeclaro statu,
aristocratic form of government, id. Rep. 1, 44, 68:ut totum statum civitatis in hoc uno judicio positam esse putetis,
id. Fl. 1, 3:ut rei publicae statum convulsuri viderentur,
id. Pis. 2, 4:pro meā salute, pro vestrā auctoritate, pro statu civitatis nullum vitae discrimen vitandum umquam putavit,
id. Red. in Sen. 8, 20:cum hoc coire ausus es, ut consularem dignitatem, ut rei publicae statum... addiceres?
id. ib. 7, 16:omnia quae sunt in imperio et in statu civitatis ab iis defendi putantur,
id. Mur. 11, 24:intelleges (te habere) nihil quod aut hoc aut aliquo rei publicae statu timeas,
id. Fam. 6, 2, 3:quod ad statum Macedoniae pertinebat,
Liv. 45, 32, 2:ex commutatione statūs publici,
Vell. 2, 35, 4:haec oblivio concussum et labentem civitatis statum in pristinum habitum revocavit,
Val. Max. 4, 1, ext. 4:Gracchi civitatis statum conati erant convellere,
id. 6, 3, 1 fin.:Cicero ita legibus Sullae cohaerere statum civitatis affirmat ut his solutis stare ipsa non possit,
Quint. 11, 1, 85:qui eloquentiā turbaverant civitatium status vel everterant,
id. 2, 16, 4:id biduum quod de mutando reipublicae statu haesitatum erat,
Suet. Claud. 11:nec dissimulasse unquam pristinum se reipublicae statum restituturum,
id. ib. 1:conversus hieme ad ordinandum reipublicae statum, fastos correxit, etc.,
id. Caes. 40:tu civitatem quis deceat status Curas,
what institutions, Hor. C. 3, 29, 25.—Hence,Existence of the republic:C.quae lex ad imperium, ad majestatem, ad statum patriae, ad salutem omnium pertinet,
Cic. Cael. 29, 70 (= eo, ut stet patria, the country's existence):si enim status erit aliquis civitatis, quicunque erit,
id. Fam. 4, 14, 4: status enim rei publicae maxime judicatis rebus continetur, the existence of the republic depends on the decisions of the courts, i. e. their sacredness, id. Sull. 22, 63. —In nature, state, condition, etc.:D. 1.incolumitatis ac salutis omnium causā videmus hunc statum esse hujus totius mundi atque naturae,
Cic. Or. 3, 45, 178:ex alio alius status (i. e. mundi) excipere omnia debet,
Lucr. 5, 829:ex alio terram status excipit alter,
id. 5, 835:est etiam quoque pacatus status aëris ille,
id. 3, 292:non expectato solis ortu, ex quo statum caeli notare gubernatores possent,
Liv. 37, 12, 11:idem (mare) alio caeli statu recipit in se fretum,
Curt. 6, 4, 19:incertus status caeli,
Col. 11, 2:pluvius caeli status,
id. 2, 10:mitior caeli status,
Sen. Oedip. 1054.—In gen.:2.atque hoc loquor de tribus his generibus rerum publicarum non perturbatis atque permixtis, sed suum statum tenentibus,
preserving their essential features, Cic. Rep. 1, 28, 44.—Hence,Esp. in rhet. jurisp.(α).The answer to the action (acc. to Cic., because the defence: primum insistit in eo = the Gr. stasis):(β).refutatio accusationis appellatur Latine status, in quo primum insistit quasi ad repugnandum congressa defensio,
Cic. Top. 25, 93; so,statu (sic enim appellamus controversiarum genera),
id. Tusc. 3, 33, 79:statum quidam dixerunt primam causarum conflictionem,
Quint. 3, 6, 4; cf. Cic. Part. Or. 29, 102.—The main question, the essential point:E.quod nos statum id quidam constitutionem vocant, alii quaestionem, alii quod ex quaestione appareat, Theodorus caput, ad quod referantur omnia,
Quint. 3, 6, 2:non est status prima conflictio, sed quod ex primā conflictione nascitur, id est genus quaestionis,
the kind, nature of the question, id. 3, 6, 5; cf. the whole chapter.—In gram., the mood of the verb, instead of modus, because it distinguishes the conceptions of the speaker:► For statu liber, v.et tempora et status,
tenses and moods, Quint. 9, 3, 11:fiunt soloecismi per modos, sive cui status eos dici placet,
id. 1, 5, 41.statuliber. -
15 negotium
negōtium, ī n. [ nec + otium ]1) занятие, дело, работа, деятельность ( negotia domestica C)n. publicum Pl, C, Sl etc. — государственное дело, общественная работа, тж. должность, постn. alicui dare C, Nep, T etc. (mandare C) — возложить на кого-л. (поручить кому-л.) делоn. gerĕre (agere) C, QC etc. — вести дело (дела)quid negotii est? Pl — в чём дело?, что такое? (ср. 2.)quid negotii mini est? Ter, Cs — какое мне дело?in magno negotio habere aliquid facere Su — ревностно делать что-либо2) трудность, трудное дело, беспокойство (n. magnum G; satis habui negotii C)quid negotii est ? C — что (тут) трудного (особенного)? (ср. 1.)magno negotio bAl, CC — с большим трудомnullo (или sine) negotio C, Nep — без всякого трудаfacĭli (lĕvi) negotio AV, Amm — без особого труда, легко3) неприятность, хлопоты ( molestis negotiis implicari C)facessĕre C (facere O, exhibēre C) alicui negotia — наделать кому-л. хлопот4) обстоятельства, положение ( in atrōci negotio Sl)5) военное предприятие, сражение, бой6) личность, создание, субъект (n. lentum, notum C)
См. также в других словарях:
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
VESTIS — primi hominis innocentia fuit, cui postquam iniquitas successit, vidit se nudum esse, et consutis foliis fecit sibi subligacula, Genes. c. 3. v. 7. ut sic membris minime honestis honorem circumponeret, prout loquitur Paulus 1. Corinth. c. 12. v.… … Hofmann J. Lexicon universale
LEO — I. LEO Alabandensis orator, praeter artem de Statibus, composuit Caricorum libros 4. totidemque Lyciacorum, reste Suidâ, qui et scripsisse ait sacrum bellum Phocensium, et Boeotorum. Equidem id negare non ausim, sed tamen fieri poslet, ut eos… … Hofmann J. Lexicon universale
URSUS — I. URSUS Consul an. Urb. cond. 1000. II. URSUS Pileatus, Sex. Ruf. locus Romae, apud Portam Esquelinam. Ubis aedes S. Bibianoe virgin. Hinc S. Bibtana dicitur. III. URSUS quasi orsus Isidoro, ut vidums; Barthio potius a viurgente et pettinaci… … Hofmann J. Lexicon universale
judge — 1 / jəj/ vb judged, judg·ing [Old French jugier, from Latin judicare, from judic judex judge, from jus right, law + dicere to decide, say] vt 1: to hear and decide (as a litigated question) in a court of justice judge a case 2: to pronounce after … Law dictionary
JURAMENTUM — in iudiciis et actionrbus, apud omnes semper gentes, cum circalitigantes, tum circa testes, non exigui usûs fuit: Unde Arist. μετα θείας παραλήφεως φάσις ἀναποδεικτος, cum divina sibi assumptione Dictio non demonstrabilis, Rhetoric. ad Alex.c. 18 … Hofmann J. Lexicon universale
ISIDORUS Isolani — Dominicanus Mediol. Auctor. summae privilegiorum S. Iosephi, A. C. 1523. a Mercurio (qui primus neri posse lanas et in modum testis tiliacei, quales prius fiebant, torqueri ostendit) edoctam laneae vestis texturam primam Aegyptios prodidisse,… … Hofmann J. Lexicon universale
NOX — I. NOX Dies in lusu Graecorum, quem ὀςτράκου περιςτροφὴν, testae conversionem, dixêre, vide infra Testa. II. NOX ab antiquis ut Dea culta fuit: eam mulieris formâ effinxêre, nigris expansis alis, quae volare videretur. Pulchra est apud Pausaniam… … Hofmann J. Lexicon universale
NUPTIAE — a nubendo, quod nova Nupta seu Sponsa flammeô obnupta seu obvelata ad Sponsum olim deducebatur, Alias Matrimonium, Coniugium etc. erat viri et mulieris coniunctio legitima, vitae societatem continens, Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 9. c. 3. Quod… … Hofmann J. Lexicon universale
LUCERNA al. LYCHNUS, LATERNA, LAMPAS, CANDELA, STILBA — etc. Gr. Φῶς, λύχνος, λαμπτὴρ, λαμπὰς, λυχνοῦχος, etc. quae tamen accuratius pensculata, non levediscrimen admittunt. Et quidem Laterna proprievas est, intra quod lux veluti latet, clausas. laminâ corneâ, s. tenui pelle, s. telâ lineâ, s. chartâ … Hofmann J. Lexicon universale
VELUM — I. VELUM an ex volare, an ex vellere, an ex verbo velare? dictum, multiplicem in vita usum habet. Deorum sane simulacra antiquitus obiectô velô abdebantur. Appuleius, l. 11. Metam. Ac dum, Velis candentibus reductis in diversum, Deae venerabilem… … Hofmann J. Lexicon universale
